Jak Kitaj choča refarmavać suśvietny paradak
Na dumku ekśpiertaŭ, ekanamičny prajekt «Vialikaha šoŭkavaha šlachu» Kitaj vykarystoŭvaje jak instrumient pašyreńnia palityčnaha ŭpłyvu. Ale ambicyi krainy na suśvietnaje panavańnie jašče dalokija ad pośpiechu, choć i znachodziać padtrymku ŭ častki nasielnictva Zachadu.
19.06.2023 / 20:53
Ilustracyjnaje fota. Fota: AP Photo/Eric Risberg
Majomaść u abmien na daŭhi
Jak piša Tagesspiegel, prajekt «Vialikaha šoŭkavaha šlachu», jaki pieršapačatkova achoplivaŭ prastoru ad Cichaha akijana da Bałtyjskaha mora, za hady realizacyi značna pašyryŭ hieahrafiju. Inicyjatyva pašyryłasia na ŭsiu Afryku, a časam siahaje i da Paŭdniovaj Amieryki. U 2017 hodzie Kitaj paabiacaŭ kredyty na 8 tryljonaŭ dalaraŭ 68 krainam.
Ale hetyja kredyty, jak adznačaje vydańnie, usio čaściej zakančvajucca niepłaciežazdolnaściu krain-atrymalnikaŭ. Žurnalisty cytujuć słovy Džona Bajdena ab tym, što «inicyjatyva «Adzin pojas — adzin šlach» była vykrytaja jak prahrama kanfiskacyi aktyvaŭ za daŭhi».
Novy šaŭkovy šlach u dziejańni. Siabry Azijackaha banka infrastrukturnych inviestycyj. Fota: Wikimedia Commons
Z hetym pahadžajecca, jak adznačaje Tagesspiegel, daśledčyk Filip Matejs (Philipp Mattheis), aŭtar knihi «Brudny šaŭkovy šlach. Jak kitajskaja ekanamičnaja palityka padryvaje dziaržavy i demakratyi va ŭsim śviecie», jakaja vyjšła ŭ minułym miesiacy.
Matejs ličyć, što
«Piekin vydaje kredyty i ŭ vypadku, kali kraina-atrymalnik nie moža płacić, prysvojvaje dziaržaŭnuju majomaść».
Ale, na jaho dumku, inicyjatyvu nielha razhladać jak prajekt, jaki pieršapačatkova byŭ raspracavany z metaj rujnavańnia ekanomik biezabaronnych dziaržaŭ. U jaho byli inšyja mety:
«Pa aŭtamahistralach i čyhuncy pieravoziacca nie tolki kitajskija tavary, ale i ideałohija dy panavańnie. A taksama pryhniot ujhuraŭ».
Z takim pohladam pahadžajecca i palityčny analityk bierlinskaha analityčnaha centra Merics Frančeska Hireci (Francesca Ghiretti):
«Z samaha pačatku inicyjatyva Vialikaha šaŭkovaha šlachu była taksama dypłamatyčnym instrumientam dla ŭzmacnieńnia palityčnaha ŭpłyvu Kitaja. Ale što mianie ździŭlaje, tak heta toje, što, niahledziačy na defołty i inšyja niehatyŭnyja prykłady, u krainach, jakija raźvivajucca, usio jašče isnuje vialikaja cikavaść da inicyjatyvy».
Tagesspiegel spasyłajecca na danyja analityčnaj kampanii Grodium Group ab tym, što z 2020-ha pa sakavik 2023 hoda doŭh krain pierad Kitajem, jaki musiŭ być śpisany ci pierahledžany, skłaŭ 78 miljardaŭ dalaraŭ. Hetaja suma ŭ try razy bolšaja za pakazčyk troch papiarednich hadoŭ.
U svajoj knizie Matejs adznačaje, što šmat u jakich krainach jon naziraŭ «sumieś drennaha płanavańnia, karupcyi i niečakanaha zastoju». Pa jaho słovach, abiacańnie «vyjhryš-vyjhryš» časta pieraŭtvarałasia ŭ «vyjhryš-projhryš», a časam navat u «projhryš-vyjhryš».
U jakaści prykładu daśledčyk pryvodzić Čarnahoryju. U 2022 hodzie ŭ bałkanskaj dziaržavie adkryli adnu z samych darahich aŭtamahistralaŭ u śviecie. Na budaŭnictva 41 kiłamietra patracili miljard dalaraŭ i vosiem hadoŭ. Adnak hetaja daroha viadzie ŭ nikudy. Astatnija 122 kiłamietry da Biełhrada, jakija ŭ pieršuju čarhu zrabili b darohu karysnaj, imavierna, nikoli nie buduć dabudavanyja.
Inšy prykład — Šry-Łanka. Spustošanaja hramadzianskaj vajnoj dziaržava ŭbačyła vyratavalnuju sałominku ŭ Piekinie i ŭ 2017 hodzie była vymušanaja zdać port Chambantota ŭ arendu kitajskaj dziaržaŭnaj kampanii na 99 hadoŭ. «Pa sutnaści, jon nie padychodzić ni dla čaho, akramia tolki jak dla hieapalityčnych varot Piekina», — tłumačyć Matejs.
Niebiaśpiečnaje supracoŭnictva
Ad niebiaśpieki nie zastrachavanaja i Hiermanija, jak adznačaje Tagesspigel. Tak, kancler Ołaf Šolc, niahledziačy na supraciŭ orhanaŭ biaśpieki i parłamienckaj kaalicyi, daŭ dazvoł na častkovy ŭvachod kitajskaj dziaržaŭnaj kampanii Cosco ŭ terminał porta Hamburha, jaki ličycca abjektam krytyčnaj infrastruktury, što moža być vykarystanaja dla špijanažu ci sabatažu.
Vydańnie nahadvaje, što pra žadańnie dałučycca da inicyjatyvy «Adzin pojas — adzin šlach» zajaviła Brazilija. Padčas dziaržaŭnaha vizitu ŭ Piekin prezidenta Łułu da Siłva supravadžała delehacyja z 200 čałaviek.
Kitaj taksama paśpiachovy va Uschodniaj Afrycy. U Kienii port Mambasy, praź jaki prachodzić bolšaja častka syraviny rehijona, znachodzicca ŭ rukach Kitaja.
U 2017 hodzie Narodna-vyzvalenčaja armija Kitaja pašyryła svaju prysutnaść u Afrycy, zasnavaŭšy svaju pieršuju zamiežnuju bazu ŭ Džybuci — nievialikaj krainie, jakaja maje važnaje stratehičnaje značeńnie dla kantrolu nad Čyrvonym moram i Adenskim zalivam.
Heta była pieršaja zamiežnaja vajskovaja baza Kitaja. Hety krok zaśviedčyŭ hłabalnyja ambicyi krainy i vyklikaŭ zaniepakojenaść inšych dziaržaŭ, takich jak ZŠA, Francyja i Japonija, jakija taksama majuć svaje bazy ŭ Džybuci.
Vydańnie nahadvaje, što Kitaj vyłučajecca svajoj pazicyjaj adnosna Afhanistana. Za dva tydni da pačatku vyvadu amierykanskich vojskaŭ z hetaj krainy ministr zamiežnych spraŭ Kitaja pryniaŭ delehacyju talibaŭ. Paźniej Kitaj nie pryznaŭ novy isłamiscki režym, ale dazvoliŭ jamu zaniać pasolstva Afhanistana ŭ Piekinie.
U hetym, jak adznačaje Tagesspigel, zaklučajecca prahmatyzm źniešniaj palityki Kitaja. Na praciahu mnohich hadoŭ Kitaj pryhniataŭ musulmanskuju mienšaść u Sińczianie na padstavie «narodnaj vajny» suprać isłamisckaha teroru. Ale heta nie pieraškodziła Piekinu ŭ pačatku 2023-ha padpisać naftavuju ździełku z tym samym režymam talibaŭ, jaki, u pieršuju čarhu, zrabiŭ mahčymymi terakty 11 vieraśnia 2001 hoda.
Źmianilisia, jak adznačaje vydańnie, i pryncypy, adpaviedna jakim Kitaj prasoŭvaŭ svaje intaresy ŭ śviecie. Kali raniej heta byŭ pryncyp «schavaj svaju siłu i čakaj», jaki ahučyŭ u 1980-ch tahačasny lidar krainy Den Siaapin, to pry Si Czińpinie jon staŭ inšym: «voś i my — pahladzim, jak vy z nami paładzicie».
Kali Den zaklikaŭ chavać ambicyi, to Si nie chavaje svajho imknieńnia ŭznačalić śviet. Da 2049 hoda, jak nahadvaje vydańnie, hetaja kraina pastaviła za metu vychad na pieršaje miesca ŭ śviecie jak u ekanamičnych, tak i ŭ vajskovych adnosinach.
Vydańnie adznačaje, što Kitaj paskoryŭ abnaŭleńnie svajoj armii, jakoje pavinna zaviaršycca ŭ 2027 hodzie.
Na fonie hetaha lidar krainy ŭsio čaściej papiaredžvaje pra ciažkija časy. A na sustrečy z pradstaŭnikami słužby biaśpieki ŭ mai hetaha hoda Si zajaviŭ pra toje, što kraina pavinna rychtavacca da «ekstremalnych scenaryjaŭ» i vytrymać «niebiaśpiečnyja štormy».
Vydańnie pieradaje słovy niamieckich dypłamataŭ ab tym, što ŭ apošnija hady ton vyšejšych kitajskich dypłamataŭ staŭ bolš rezkim. Si patrabuje ad svajho ministerstva zamiežnych spraŭ «siły» i «bajavoha duchu» i atrymlivaje ich.
Supolnaść adzinaha losu
Aŭtary artykuła nahadvajuć, što jašče ŭ 2015 hodzie Si Czińpin u svaim vystupie na Hienieralnaj Asamblei AAN havaryŭ pra «suśvietnuju supolnaść adzinaha losu». U siońniašnich umovach, na dumku ekśpiertaŭ, Kitaj razhladaje siabie jak upłyvovaha dypłamata. Tak, Piekin vystupiŭ pasiarednikam u vajnie Rasii va Ukrainie. Ale pry hetym Si tak i nie asudziŭ vajnu, a zamiest hetaha pašyryŭ supracoŭnictva z Maskvoj u śfiery ekanomiki i biaśpieki.
U inšych miescach Kitaj dasiahnuŭ bolšych pośpiechaŭ. Tak, u sakaviku pry jaho pasiarednictvie było zaklučanaje pahadnieńnie pamiž Iranam i Saudaŭskaj Aravijaj. Niešta padobnaje kraina choča pasprabavać i ŭ kanflikcie na Blizkim Uschodzie.
U siońniašnich umovach, jak praciahvaje Tagesspiegel, stary Šaŭkovy šlach, jaki kaliści byŭ adnapałosnym, staŭ šmatpałosnym instrumientam dla dasiahnieńnia bolšaha, čym ekanomika. Z dapamohaj inviestycyj i ekanamičnaj dapamohi Kitaj imkniecca źviazać partnioraŭ ideałahična.
Z hetaj metaj Si pryvioŭ čatyry płany dziejańniaŭ, jakija skiravanyja na dasiahnieńnie hłabalnaha kantrolu nad śfierami raźvićcia, cyvilizacyi, navakolnaha asiarodździa i biaśpieki.
Ale padychody, jakija ŭ ich utrymlivajucca, istotna adroźnivajucca ad zachodnich. Vydańnie pryvodzić mierkavańnie daśledčyka Kitaja ź Jelskaha ŭniviersiteta Moryca Rudolfa (Moritz Rudolf):
«Si prapahanduje svaju mantru «madernizacyja nie aznačaje viesternizacyju» i stavić pad sumnieŭ pryncyp viaršenstva prava i ŭniviersalnaść pravoŭ čałavieka. Heta vyklik Kitaja Zachadu».
Pravał «miakkaj siły» Kitaja
Vydańnie adznačaje, što ŭ rejtynhu miakkaj siły daśledčaj firmy BrandFinance kraina zajmaje piataje miesca paśla ZŠA, Vialikabrytanii, Hiermanii i Japonii. Ale isnuje razryŭ pamiž ambicyjami Kitaja i jaho imidžam u śviecie. U rejtynhu reputacyi kraina zajmaje 26 pazicyju, što śviedčyć pra niedastatkovuju efiektyŭnaść miakkaj siły.
Da hetaha času, jak zaŭvažaje Tagesspigel, Kitaju nie ŭdałosia ekspartavać svaju kulturu paŭsiudna. Sapraŭdnaha adkazu Halivudu niama. Aŭtary artykuła praciahvajuć: dyktatury z tvorčym rozumam, jaki ŭtajmavany cenzuraj, jak praviła, nie dziejničajuć pa-za svajoj ideałohijaj. Patryjatyčnyja filmy, jakich patrabuje Si, za miažoj vyhladajuć žorstka.
Pa danych Aŭstralijskaha analityčnaha centra Lowy Institute, jakija pryvodzić vydańnie, navat u Azii kulturny ŭpłyŭ ZŠA amal udvaja pieravyšaje ŭpłyŭ Kitaja.
Častkovy pośpiech mieli i Instytuty Kanfucyja, jakija Kitaj adkryvaje za miažoju pačynajučy z 2004 hoda. Jany ciapier padviarhajucca rezkaj krytycy, pakolki padparadkoŭvajucca Kamunistyčnaj partyi i pieraškadžajuć akademičnaj svabodzie.
A skiravańnie pandaŭ u jeŭrapiejskija zaaparki, vystupy dziaržaŭnaha cyrku Kitaja i filmy pra kunh-fu nie majuć nijakaha dačynieńnia da amierykanskaj kulturnaj hiehiemonii, jak adznačaje vydańnie.
Adnak, na dumku aŭtaraŭ artykuła, pa mienšaj miery ŭ adnym Kitaj atrymaŭ pieramohu: jon stvaryŭ vobraz taho, što ZŠA znachodziacca ŭ zaniapadzie, chacia, jak prakamientavała vydańniu Frančeska Hireci, niama nijakich źviestak, što heta paćviardžajuć.
«Ja nie ŭpeŭnienaja, ci sapraŭdy Kitaj byŭ kali-niebudź na šlachu da taho, kab stać suśvietnaj dziaržavaj numar adzin», — adznačaje ekśpiertka.
U toj ža čas, jak zaŭvažaje vydańnie, apovied ab tym, što Kitajskaj Narodnaj Respublicy nakanavana losam vycieśnić ZŠA, prynosić plon. Heta šmat u čym źviazana z raspaŭsiudžanym na Zachadzie aryjentalisckim ujaŭleńniem pra Kitaj.
Tam kraina ličycca zahadkavym Uschodam, mudraj Siaredzinnaj impieryjaj, čyje represii i pahrozy vajny vydajucca za kulturnyja adroźnieńni.
Si ŭzmacniaje hetuju etnaramantyku histaryčnym apoviedam pra nibyta 5000-hadovuju nacyjanalnuju historyju, jakuju jon atajasamlivaje z 74-hadovaj Kitajskaj Narodnaj Respublikaj.
Mnohija z prablem Kitaja, jakija siońnia vidavočnyja (naprykład, stareńnie nasielnictva abo nie aptymalnaje raźmierkavańnie resursaŭ pamiž dziaržaŭnymi kampanijami), isnavali daŭno, tak adznačaje ŭ intervju niamieckamu vydańniu Hireci. Adnak, pa jaje słovach,
«śviet prosta vyrašyŭ ihnaravać ich, tamu što ŭzychodžańnie Kitaja vyhladała jak ekanamičnaja pośpiech-historyja. I my ŭsie chacieli pryniać u joj udzieł».
Čytajcie jašče:
Si Czińpin sustreŭsia ź dziaržsakratarom ZŠA Entani Blinkienam u Piekinie
Kitaj pabuduje ŭ Biełarusi niekalki miedustanoŭ «pad kluč»
Kitaj choča, kab štučny intelekt adlustroŭvaŭ asnoŭnyja kaštoŭnaści sacyjalizmu