Праскрыпцыі Сулы — «Чорная кніга Рыма»? Як рымскі консул вынішчаў ворагаў рэспублікі
Спаўзанне рэспублікі ў аднаасобную дыктатуру суправаджалася масавымі рэпрэсіямі яшчэ ў старажытныя часы. Найбольш заўважным палітычным пераследам у гісторыі Рыма сталі рэпрэсіі, якія пачаліся з адмыслова складзеных консулам Сулам публічных спісаў. Унясенне ў спіс азначала немінучую смерць.
27.05.2023 / 10:13
Мармуровы бюст Луцыя Карнелія Сулы. Новая гліптатэка Карлсберга. Фота: Wikimedia Commons
Луцый Карнелій Сула паходзіў з заняпалай галіны патрыцыянскага роду Карнеліяў. У адрозненне ад іншых маладых рымлян, якія імкнуліся прайсці «шляхам гонару» (Cursus honorum) і атрымаць якую-небудзь магістратуру (пасаду), першую частку свайго жыцця правёў у распусце і п’янстве. Толькі пасля 30-гадовага ўзросту, кажуць, праз роднасныя сувязі ягонай жонкі, ён распачаў сваю палітычную кар’еру, якая ўрэшце паскорыць падзенне Рэспублікі.
Былы гуляка нечакана праявіў сябе як таленавіты палкаводзец, пераможца нумідзійцаў, германцаў-кімвраў і саюзных плямёнаў. Урэшце сваёй вайсковай славай ён дамогся пасады консула і мусіў узначаліць кампанію супраць пантыйскага цара. Пасада консула была найвышэйшай прыступкай у кар’еры любога рымляніна, даючы яму як грамадзянскую, так і вайсковую ўладу. Консулаў выбіралася адразу двое, але ўсяго на адзін год, каб захоўваць ратацыю кадраў у Рэспубліцы і не дапускаць узурпацыі ўлады. У час войнаў паўнамоцтвы консула, які знаходзіўся ў паходзе, маглі працягвацца, тады яго называлі праконсулам.
На пасадзе консула Сула праз палітычныя інтрыгі іншага знакамітага палкаводца і ягонага былога камандзіра Гая Марыя, які спрабаваў незаконна прысвоіць сабе права камандаваць войскам у новай вайне, быў вымушаны спешна павярнуць сабранае войска супраць Рыма і захапіць яго, што было неймаверным учынкам для рымскага грамадзяніна.
Сула распачаў пэўныя рэформы і завочна прыгаварыў да смерці Гая Марыя. Марый здолеў збегчы, а супраць Сулы пачалося судовае разбіральніцтва. Консул, праўда, пакінуў Рым і накіраваўся з войскам на вайну з пантыйскім царом.
У гэты час «марыянцы» захапілі ўладу ў Італіі, вярнулі свайго лідара ў Рым ды распачалі кампанію тэрору супраць сваіх апанентаў, у тым ліку і супраць прыхільнікаў Сулы. Адзін з законных консулаў быў забіты на форуме, а яго галава выстаўлена на ўсеагульны агляд.
Прыхільнікі Марыя нават рызыкнулі паслаць іншага консула да Сулы, каб той перадаў камандаванне над сваімі войскамі, але яго атрады ўзбунтаваліся і вымусілі яго скончыць жыццё самагубствам.
У Грэцыі салдаты абвясцілі непераможнага Сулу сваім імператарам і ўсклалі на яго галаву вянок з траваў — найвышэйшы знак адрознення. Атрымаўшы чарговую перамогу ў складанай вайне супраць Мітрыдата, Сула дадаў да свайго імя агномен Фелікс (то-бок «Шчаслівы») і атрымаў права на трыумф. У час вайны нечакана памірае ў Рыме яго галоўны вораг — Гай Марый.
Улюбёнец Фартуны высаджваецца на поўдні Італіі, дзе да яго пачынаюць перабягаць сенатары і знатныя рымляне. Сула пераможна праходзіць праз увесь паўвостраў і даходзіць да Вечнага горада, дзе канчаткова разбівае «марыянцаў» каля Калінскай брамы.
У другі раз захопленым ім Рыме Сула запатрабаваў правесці выбары дыктатара, які не выбіраўся ў Рэспубліцы на працягу апошніх 120 гадоў. Пры гэтым дыктатарскую ўладу не павінен быў абмяжоўваць традыцыйны тэрмін 6 месяцаў, але дыктатура мусіла працягвацца «да таго часу, пакуль Рым, Італія, уся рымская дзяржава, узрушаная міжусобнымі звадамі і войнамі, не ўмацуецца» (які знаёмы тэзіс, праўда?).
«Праскрыпцыі Сулы», карціна Джузэпэ Баскета
Неўзабаве пасля прыходу да ўлады Сула абвясціў перад народным сходам пра пачатак пераследу сваіх палітычных праціўнікаў. На Форуме былі вывешаны таблічкі з імёнамі тых, каго трэба было ліквідаваць, — першапачаткова імі былі асабістыя ворагі Сулы, але затым спіс стаў папаўняцца багатымі рымлянамі, далёкімі ад палітыкі.
Па горадзе пачалі рыскаць забойцы ў пошуках знатных асоб з «чорнага спіса» — знойдзеных у той жа момант забівалі, а галовы неслі да Сулы, які даваў квестару загад выплаціць узнагароду, а галовы выставіць над Сервіліевым возерам. Трупы менш знатных асоб проста скідалі ў Тыбр.
Рабы за забойства сваіх былых гаспадароў атрымлівалі свабоду, даносчыкі — падарункі.
Плутарх піша, што калі нейкі Квінт Аўрэлій на Форуме ўбачыў сваё імя ў спісе, то крыкнуў: «Гора мне! Мой альбанскі маёнтак гоніцца за мной!» Прыкрыўшы твар, ён паспрабаваў уцячы, але быў дагнаны і зарэзаны. Яго альбанскі маёнтак быў выстаўлены на продаж і дастаўся блізкаму паплечніку Сулы.
Квінт Аўрэлій бачыць сваё імя ў спісах. Гравюра Сільвестра Давіда Мірыса, каля 1799
Унясенне ў спіс азначала немінучую смерць. Тое ж чакала і тых, хто спрабаваў выратавацца з горада, бо па ўсёй Італіі дзейнічалі спецыяльныя ваенныя атрады. Гай Юлій Цэзар, які хаваўся ў зямлі сабінян, быў вымушаны штоноч змяняць месца прытулку і адкупляцца ад шпегаў, пакуль не дамогся памілавання.
Праскрыпцыі (што значыць «спіс») прадугледжвалі канфіскацыю маёмасці праскрыбаваных. Яны тычыліся шырокага кола і мусілі падарваць аснову статусу ворагаў Сулы і даць магчымасць абагаціцца ягоным прыхільнікам.
Характэрнай рысай праскрыпцый стаў пераслед сыноў і ўнукаў праскрыбаваных, бо лічылася, што з меркаванняў гонару яны абавязкова паспрабавалі б адпомсціць за свайго продка. Такога раней у Рыме не здаралася, дзеянні Сулы выглядалі жудасна для рымскіх грамадзян.
Знатны рымлянін, пазнаны гараджанамі на месцы, з годнасцю прымае свой лёс. Фрагмент карціны «Праскрыпцыі Сулы» Джузэпэ Баскета
Палітычны статус у Рыме шмат у чым грунтаваўся на велічыні багацця, у выніку канфіскацыі маёмасці бацькоў нашчадкі ўжо не маглі адпавядаць свайму цэнзу і, адпаведна, прэтэндаваць на нейкія пасады.
У выніку рэпрэсій было вынішчана ад 1640 да 2000 прадстаўнікоў рымскай знаці, у тым ліку 40 сенатараў, хоць самі праскрыпцыйныя спісы ўтрымлівалі імёны толькі 520—580 чалавек. Махавік рэпрэсій не здольны спыніцца сам, і яны пастаянна разрастаюцца.
Праз тры гады, праўда, Сула нечакана склаў з сябе паўнамоцтвы дыктатара. Стаўшы прыватнай асобай, ён ладзіў пышныя балі для народа, чым парушаў законы аб абмежаванні раскошы, праведзеныя раней ім самім. Канец «улюбёнца Фартуны» быў незайздросны: паводле паведамленняў гісторыкаў, «усё цела яго падверглася гніенню і стала пакрывацца незлічонай колькасцю вошай».
Рымскі патрыцый, які пабачыў сваё імя ў праскрыпцыях, спрабуе незаўважаным сысці з Форума. Фрагмент карціны «Праскрыпцыі Сулы» Джузэпэ Баскета
Сула першым прымяніў рэпрэсіі ў якасці помсты боку, які прайграў. Яго дзеянні не былі санкцыянаваны Сенатам, для яго быў характэрны валюнтарысцкі падыход да вызначэння кола вінаватых і складання спісаў апошніх. Пазбаўленне грамадзянскіх правоў нашчадкаў праскрыбаваных дазволіла канчаткова ачысціць палітычную сцэну ад непажаданых элементаў і прадухіліць перагляд вынікаў рэпрэсій у будучыні.
У гэтым праскрыпцыі Сулы маюць куды больш агульнага з палітычным тэрорам, развязаным рэжымам Лукашэнкі пасля 2020 года, чым з «Чорнай кнігай Беларусі», пра якую нядаўна згадаў генпракурор Швед. Тут і адвольнае вызначэнне вінаватых, і прымусовае выгнанне, і канфіскацыя маёмасці, і прыцягненне сваякоў апанентаў да адказнасці, і бясконцае разрастанне кола рэпрэсаваных. Праз тысячы гадоў дыктатарскія рэжымы выяўляюць дзівоснае падабенства ў сваіх рэпрэсіўных практыках. Хіба што пакуль не забіваюць, але юрыдычную базу для гэтага ўжо падрыхтавалі.
Чытайце таксама:
Драўляны фалас змусіў інакш паглядзець на сэксуальнае жыццё старажытных рымлян
Як паміраў венесуэльскі сябар Лукашэнкі Уга Чавес
Бітва пад Фермапіламі. Чаму з ёй параўноўваюць бітву за Марыупаль