«My vartyja svabody». Znakamitaja biełaruska z Amieryki pra dośvied zboru podpisaŭ na vybarach roznych hadoŭ i toje, što varta rabić biełarusam za miažoj
Nadzieja Nortan jašče ŭ 2001-m spryčyniłasia da prezidenckaj kampanii Uładzimira Hančaryka. Za hety čas joj daviałosia šmat pieražyć i ŭ vyniku astalavacca ŭ ZŠA, ale ŭsio heta nie prymusiła žančynu źmianić svaje pryncypy.
22.05.2023 / 09:37
Nadzieja Nortan. Fota: archiŭ hieraini
«Napeŭna, leta-2019 było padrychtoŭkaj da leta 2020 hoda»
Letam 2020 hoda, raskazvaje Nadzieja, jana adkłała ŭsie prajekty, nie źviazanyja ź Biełaruśsiu, i całkam skancentravałasia na hramadska-palityčnaj dziejnaści ŭ Złučanych Štatach. Vosieńniu taho ž hoda biełaruska inicyjavała stvareńnie na fejsbuku supołki biełarusaŭ z roznych štataŭ, kab kaardynavać dziejnaść pa padtrymcy Radzimy. Hetaja supołka potym pieratvaryłasia ŭ Asacyjacyju biełarusaŭ u Amierycy, i Nadzieja stała jaje pieršaj prezidentkaj. Na siońnia ABA — ahulnanacyjanalnaja biełaruska-amierykanskaja arhanizacyja, u jakoj udzielničajuć pradstaŭniki 25 supolnaściej z prykładna 15 štataŭ.
Adnačasova Nadzieja — niefarmalnaja lidarka supołki biełarusaŭ San-Francyska (Belarus SF). Z honaram jana kaža pra toje, kolki prajektaŭ ładzić jaje supołka, i pra samyja tryvałyja ź ich: «Voś užo druhi hod zapar my kožny miesiac źbirajemsia pisać listy i padpisvać paštoŭki dla palitviaźniaŭ, a taksama stała dapamahajem trom siemjam palitviaźniaŭ. Udzielničali ŭ mitynhu salidarnaści z Ukrainaj, kudy naša supołka biełarusaŭ San-Francyska była aficyjna zaprošanaja, pryjšło šmat biełarusaŭ. Ja, jak lidarka, vystupiła z pramovaj u padtrymku Ukrainy, raspaviała pra ŭdzieł Biełarusi ŭ dapamozie Ukrainie i skancentravałasia na tym, kab padkreślić adroźnieńnie svabodnaj Biełarusi ad Biełarusi, jakuju pradstaŭlaje režym. Vielmi-vielmi dobra sustreli pramovu, ukraincy padychodzili i dziakavali mnie».
Apošni raz hetaja aktyŭnaja biełaruska była na Radzimie letam 2019 hoda. Praviała tam čatyry miesiacy. Toje, apošniaje pierad niebyvałymi pratestami, leta Nadzieja ŭspaminaje jak admietnaje:
«U mianie asabista było ŭražańnie, što ja pryjechała ŭ niejkuju inšuju krainu i inšy Minsk. Nikoli da hetaha nie bačyła tam takoj kolkaści padziej — kulturnickich, hramadskich, sacyjalnych. Kožnyja vychadnyja prachodziła 5-6 padziej, i treba było razarvacca, kab trapić na ich usie, heta vielmi ŭražvała.
Mnie zdajecca, heta adbyvałasia praz toje, što była peŭnaja libieralizacyja, prajšli Jeŭrapiejskija hulni i pryjechała šmat zamiežnikaŭ, byŭ śviatočny nastroj, i heta vielmi raźniavolvała ludziej. Ludzi chacieli iści na vulicy, udzielničać, śpiavać i tancavać.
Napeŭna, leta 2019 hoda było padrychtoŭkaj da leta-2020, bo takoha volnaha leta ŭ Biełarusi da taho času ja nie pamiataju. Byŭ vybuch padziej, jakija tym ci inšym čynam usio roŭna byli skiravanyja na biełaruskuju identyčnaść.
Zhadajcie samo adkryćcio Hulniaŭ, jakoje rabiła ŭłada, — va ŭsich skivica advisła ad taho, što tam adbyvałasia! Raskazvali i pra Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, i pra kaštoŭnaści, blizkija kožnamu biełarusu».
Nadzieja padčas leta-2019 u Biełarusi. Fota: archiŭ hieraini
Nadzieja padkreślivaje, što na praciahu ŭsiaho pieryjadu emihracyi nie hublaje suviazi ź Biełaruśsiu i nie ličyć heta ciažkaj zadačaj. Na jaje dumku, kali ŭ čałavieka jość žadańnie padtrymlivać suviaź sa svajoj krainaj, prablemy ŭ hetym niama, navat kali ty znachodzišsia za miežami.
«Kali pabačyła čarhu padpisantaŭ na Kamaroŭskim rynku, płakała»
Nortan raskazvaje, što i ŭ 2020 hodzie źbirałasia naviedać Radzimu i zapisałasia ŭ inicyjatyŭnuju hrupu Viktara Babaryki, kab uziać aktyŭny ŭdzieł u vybarach. Nabyła kvitok ledźvie nie za try miesiacy da daty vyletu, ale pačałasia pandemija i ŭsie paloty zabaranili.
Paźniej, letam 2020-ha, užo možna było znajści sposab trapić u Biełaruś, ale Nadzieja zrazumieła, što ciapier joj varta być u ZŠA, kab arhanizoŭvać tam biełaruski ruch salidarnaści. Chacia serca rvałasia dachaty.
Nortan udzielničała ŭ Płoščy-2006, pamiataje Płošču-2010, ale ŭ 2020-m, adznačaje jana, usio było inakš — i reč nie tolki ŭ kolkaści demanstrantaŭ. Biełaruska dzielicca ŭspaminami ź pieradvybarčych časoŭ:
«Pieršy raz, kali ja adčuła, što budzie niešta niebyvałaje, — heta kali ŭbačyła vodhuk hramadstva na zaklik Viktara Babaryki zapisacca ŭ inicyjatyŭnuju hrupu, jak tam nabrałasia kala 10 tysiač čałaviek. Ja sama ŭdzielničała jak vałanciorka ŭ prezidenckich kampanijach 2001, 2006 i 2010 hadoŭ i pamiataju, jak ciažka było ŭhavaryć ludziej dałučycca da inicyjatyŭnych hrup.
Nie kažu pra padpisnyja kampanii, pra toje, jak ciažka było źbirać podpisy za kandydataŭ u prezidenty. I kali ja pieršy raz pabačyła čarhu padpisantaŭ na Kamaroŭskim rynku, ažno ad samoha rynka ad mietro, i ŭsie hetyja ludzi, ad moładzi da starych, pryjechali tudy sami… Ja płakała, bo byŭ nadzvyčajny emacyjny ŭzdym, adčuvańnie jadnańnia ź biełarusami. Tady ja zrazumieła, što budzie niešta nadzvyčajnaje, bo takoha nie bačyła nikoli».
Tady, ličyć Nadzieja, u śviadomaści biełaruskaha naroda adbylisia tektaničnyja pieramieny, bo sotni tysiač biełarusaŭ vyjšli dla taho, kab vykazać svajo mierkavańnie. Tak, Łukašenka faktyčna zastaŭsia va ŭładzie, ale ž heta, pavodle biełaruski, prosta vynik, raściahnuty ŭ časie, usio nie mahło adbycca adnamomantna. Dziejnaja ŭłada bolš nie zadavalniaje bolšaść biełarusaŭ, a raniej heta nie było tak vidavočna.
Padčas Płoščy-2006 z paplečnikami. Fota: archiŭ hieraini
U 2017 hodzie Nadzieja pačała supracoŭničać ź inicyjatyvaj ByHelp, tady ž paznajomiłasia anłajn z Alaksiejem Lavončykam i Andrejem Stryžakom. U toj čas prajšli maršy suprać zakonu ab darmajedach, pratestoŭcaŭ zatrymali i dali im vialikija štrafy. Kab dapamahčy ludziam ich spłacić, stvaryli inicyjatyvu ByHelp i prapanavali biełarusam z usiaho śvietu dałučacca da jaje i dapamahać źbirać hrošy.
Nortan prapanavała, kab hrošy ŭ ByHelp mahli pieraličvać i praź jaje rachunak, bo, na dumku žančyny, biełarusy ZŠA buduć mieć da jaje bolšy davier, i z taho nievialičkaha kroku pačałasia jaje supraca ź inicyjatyvaj. Zaraz Nadzieja — adzin z publičnych tvaraŭ borda ByHelp.
«Dziakuj Bohu, što choć u snach ja naviedvaju Biełaruś»
Što joj ruchaje na hetym šlachu? «Pierš za ŭsio, ja — biełaruska, i ad taho, što ja žyvu ŭ ZŠA, mnie nie mienš balić za Radzimu, čym biełarusam u Biełarusi. Mnie chočacca pajechać dadomu, mnie śnicca maja kraina, i dziakuj Bohu, što choć u snach ja jaje naviedvaju. Čaściej za ŭsio viedaju ŭ snach, što nie mahu tam być, i adčuvaju radaść za toje, što ja ŭ svajoj krainie, ale i bol.
Što my možam zrabić, kab nablizić momant pieramien i kab ja ci inšyja biełarusy mahli chutčej pryjechać u Biełaruś? Pierš za ŭsio, stvarać i padtrymlivać biełaruskuju identyčnaść tut.
Kožny raz, jak ja ładžu iventy, pryjazdžaju da roznych supołak biełarusaŭ zamiežža, adčuvaju siabie jak doma. Mnie zdajecca, zaraz, kali stolki biełarusaŭ zamiežža aktyŭna zaanhažavana ŭ biełaruski pratest i nie moža pajechać dachaty, nadzvyčaj važna davać im mahčymaść źbiracca razam i adčuvać jadnańnie».
Fota: archiŭ hieraini
Taksama Nadzieja tłumačyć, što čym macniejšaja biełaruskaja dyjaspara za miažoj, tym bolš jana moža być karysnaj, u tym liku ludziam u Biełarusi. Kali ludzi źjadnanyja, jany chočuć razam niešta rabić, i heta toje, što zaraz adbyvajecca. Ciapier značna bolš ludziej uśviadomiła, što być biełarusam možna i za miežami Biełarusi. Raniej biełarusy, kaža Nortan, zbolšaha chutka asimilavalisia ŭ krainie, kudy pierajazdžali: jany nie zabyvali svaje karani, ale, moža, praz bol, hnali ich ad siabie.
Mocnaja dyjaspara aznačaje mocnuju mietrapoliju, to-bok mocnuju Biełaruś, i narešcie biełarusy ŭ vialikaj kolkaści pačali heta ŭśviedamlać. Nadzieja nahadvaje, što z 2020 hoda vialikaja častka finansavaj padtrymki biełarusaŭ idzie ad dyjaspar, i jana viedaje, nakolki važna ludziam u Biełarusi bačyć hetuju padtrymku. Dy i na siońnia biełaruskija dyjaspary — heta hołas svabodnaj Biełarusi, bo ludzi ŭnutry krainy nie mohuć vykazvacca. Nadzieja Nortan u 2023 hodździe stała siabram Kaardynacyjnaj rady i vice-śpikierkaj frakcyi dyjaspar «Adzinstva pa-nad miežami», dzie pradstaŭlaje intaresy biełaruskaj dyjaspary.
Dobra, a jak nie pieratvarycca tady ŭ supolnaść biełaruskich hieta? Nadzieja ličyć, što biełarusam ZŠA heta nie pahražaje — chutčej, dla ich, naadvarot, važna stvarać svaju nacyjanalnuju identyčnaść, bo jana ŭ ich časta duža chistkaja: «Kali my pravodzili pieršy antyvajenny mitynh 25 lutaha [2022 hoda], tam było vielmi šmat biełaruskich ściahoŭ, ale ŭžo na nastupnym mitynhu praz paru dzion ja nie pabačyła ni adnaho bieła-čyrvona-biełaha ściaha, chacia biełarusaŭ na hetym mitynhu było bahata. Dla mianie heta jaskravaje śviedčańnie chistkaj, nibyta razmytaj, identyčnaści, a taksama nierazumieńnia, što bieła-čyrvona-bieły ściah jakraz ciabie abaraniaje, kali ty jaho dastaješ, bo ty pakazvaješ, što ty volny i svabodny biełarus, jaki nie maje dačynieńnia da Łukašenki. Ale na apošnim mitynhu ludzi prynieśli svaje ściahi i hodna ich trymali.
U nas, naadvarot, staić pytańnie stvareńnia i raźvićcia jak maha bolšaj kolkaści supołak, kudy možna było b pryjści biełarusam, havaryć pa-biełarusku i adznačać biełaruskija śviaty. My ŭ San-Francyska ładzim biełaruskija Kalady, i dla bolšaści ludziej heta adkryćcio, jany abo nie viedali pra taki abrad, abo nie ŭdzielničali ŭ im. A tut jany prychodziać i adčuvajuć siabie biełarusami, bačać svaju kulturu i chočuć mieć da jaje dačynieńnie».
Fota: archiŭ hieraini
Biełarusy, kaža Nadzieja, vykarystali ŭ ZŠA ŭvieś śpiektr pratestu: palityčnyja pikiety, pietycyi, maršy, rali i inšaje. U 2021 hodzie da ich dadalisia jašče i kulturnicki, i spartovy kirunak. I kali kulturnyja padziei — bolš-mienš typovaja reč dla dyjaspar, to abjadnoŭvacca praz sport biełarusy sprabujuć nie tak časta.
Nadzieja raskazvaje, što ŭ pačatku 2021 hoda ŭ ABA prydumali prajekt «Padarožža BČB» — padarožža biełaruskaha ściaha pa Złučanych Štatach, kab praź jaho pieradaču biełarusy trochi źjadnalisia. Usio pačynałasia ŭ Sietle, potym ściah pieradali ŭ štat Arehon, a potym — na miažu Arehona z Kalifornijaj.
Tam biełarusy, jakija ŭdzielničali ŭ prajekcie, sustrelisia, papili kavy i raźjechalisia, a potym prydumali novuju inicyjatyvu: «Biełarusy z Portłenda (horad u štacie Arehon. — «NN») Kaciaryna M. i Siarhiej P. napisali z prapanovaj stvaryć biełaruskuju kamandu i paŭdzielničać u miascovaj estafiecie Hood to Coast. Jana doŭžycca 200 milaŭ, to-bok prykładna 320 kiłamietraŭ, biaruć udzieł kamandy pa 12 čałaviek. My stvaryli biełaruskuju kamandu pad nazvaj Team Belarus, rychtavalisia da estafiety paŭhoda. Pašyli bieła-čyrvona-biełuju formu i ŭ žniŭni 2021 hoda razam z našymi ściahami prabiehli hetuju estafietu, pry hetym ładzili tam razdaču ŭlotak i zbor hrošaj na padtrymku palitviaźniaŭ.
My tady vielmi natchnilisia, i tak utvaryŭsia naš prajekt Sport for Solidarity. Biełarusy ZŠA prabiehli ŭžo try takija estafiety, biehajem chutčej, dy i ludziej ad nas udzielničaje bolš.
Ale hałoŭnaja meta — pakazać, što jość takaja kraina Biełaruś: prosta nadzvyčajnaje adčuvańnie, kali siarod tysiač udzielnikaŭ viadoŭca pramaŭlaje: «Team — Free Belarus!»
«Być svabodnym čałaviekam — vialikaja adkaznaść»
Nadzieja dzielicca, što nikoli nie chacieła źjazdžać ź Biełarusi i zrabiła heta tolki praz toje, što jaje kachany muž — amierykaniec. Zaraz dla jaje viartacca ŭ krainu niebiaśpiečna, ale, kali źmieniacca abstaviny ŭ Biełarusi i nie budzie pahrozy aryštu, Nortan žadaje viarnucca žyć u Biełarusi i pracavać dziela svajoj krainy ŭ samym lubym dla jaje horadzie na płaniecie — u Minsku. Nadzieja, jak i vielmi šmat chto ź biełarusaŭ va ŭsim śviecie, bačyć svaju krainu svabodnaj, takoj, dzie pavažajucca zakony i pravy čałavieka.
Biełarusy ZŠA padčas adnoj z estafiet. Fota: archiŭ hieraini
Nadzieja zhadvaje sustreču z Uładzimiram Zialenskim, kali ŭ 2021 hodzie jana naviedała jaho vystup u Stenfardskim univiersitecie: «Z taho času jon źniešnie vielmi źmianiŭsia, što nie dziŭna, kali čałaviek pieražyvaje takija hłybokija emacyjnyja pieramieny. Ale što tyčycca stryžnia, Zialenski toj samy. Mianie nie nadta ździvili jaho pavodziny, kali pačałasia vajna. Ja daŭno sačyła za jaho dziejnaściu, bo my adnaho hoda naradžeńnia, da taho ž ja siabravała ź minskaj kamandaj KVZ «ČP», i niejak my pryjechali ź imi razam u Kijeŭ, dzie «ČP» vystupała razam z «95-m kvartałam». My adnoj hienieracyi, i było vielmi kłasna, kali ja pačuła, što hety čałaviek staŭ prezidentam Ukrainy.
Kali my ź im sutyknulisia ŭ Stenfardzie, ja pabačyła mocnaha maładoha palityka z unutranym stryžniem, jaki ŭśviedamlaje, što i jak jon robić i za što vystupaje. Chłopiec z Kryvoha Roha dasiahnuŭ takich vysot spačatku ŭ šou-biznesie, a potym u palitycy — heta pra niešta kaža. U niečym jaho los padobny da losu Śviatłany Cichanoŭskaj: kali daviałosia, jon uziaŭ na siabie vialikuju adkaznaść i prajaviŭ siabie supierhodna».
I biełarusy taksama mohuć, kaža Nadzieja. Hien demakratyi ŭ nas jość, bo my ŭsie — naščadki lićvinaŭ, jakija žyli ŭ krainie ź pieršaj u Jeŭropie i druhoj u śviecie Kanstytucyjaj paśla amierykanskaj. U Vialikim Kniastvie Litoŭskim šmat haradoŭ mieła mahdeburhskaje prava, to-bok žyło pa pryncypie samakiravańnia, a heta i jość adna z asnoŭ demakratyčnaj Jeŭropy.
U adroźnieńnie ad rasijan, my heta majem u našaj historyi, i Nortan upeŭnienaja, što kali źjavicca takaja mahčymaść, nam budzie značna praściej pierajści da demakratyčnaha ładu.
Zaraz, ličyć Nadzieja, u nas padrychtoŭčy pieryjad da hetaha. Vialikaja častka biełarusaŭ źjechała, i my atrymoŭvajem dośvied žyćcia i pracy ŭ demakratyčnych krainach, bo adna sprava — čytać pra demakratyju, i inšaja — sprabavać ukaranić jaje ŭ svajoj arhanizacyi. Nadzieja nazyvaje siabie niepapraŭnaj aptymistkaj i miarkuje, što ŭsio ŭ Biełarusi moža źmianicca ŭ adnu chvilinu i biełarusy vartyja svabody. Być svabodnym čałaviekam — heta vialikaja adkaznaść.
«Chaču zaachvocić ludziej być karysnymi tam, dzie jany jość. Kali ty pačynaješ štości rabić, u ciabie prosta niama času na sprečki i svarki, abmierkavańni, chto maje racyju, a chto nie maje.
Mnie zdajecca, kali b biełarusy zaraz bolš kancentravalisia na asabistaj pracy, a nie na tym, što treba rabić inšym ludziam, heta dało b padstavy dla jašče bolšaha abjadnańnia i stvaryła b dobry padmurak dla časoŭ, kali Biełaruś vyzvalicca, bo potym budzie vielmi niaprosta», — papiaredžvaje na raźvitańnie amierykanskaja biełaruska.