Biełaruskija 90-ja. Rok adusiul, biełaruskaja mova, bčb na BT — jakim byŭ šoŭbiz i tahačasnyja miedyja?
Niemahčyma achapić u adnym tekście cełaje dziesiacihodździe, ale razam sa śviedkami epochi my zhadajem najbolš jarkija padziei i pierson, jakija zadavali času rytm i pisali historyju. Źziańnie rok-zorak, šalonyja fiestyvali, biełaruskamoŭnaje telebačańnie, «Muzyčnaja hazieta» i praryŭnoje radyjo «101.2» — pra heta i nie tolki ŭ našym ahladzie.
04.09.2022 / 11:10
Lavon Volski ŭ 1999-m. Fota: lavonvolski.com
Rok jak žanr epochi
Muzyčnyja krytyki i žurnalisty nazyvajuć 90-yja revalucyjnym časam dla biełaruskaj muzyki, pieryjadam jarkich ekśpierymientaŭ i startam ajčynnaha šoŭbizu zdarovaha čałavieka. Niezaležny rok pačaŭ vychodzić z padpolla jašče ŭ 80-yja pry SSSR i tut razharnuŭsia napoŭnicu, staŭšy hałoŭnym žanram epochi. Rok adpaviadaŭ času svaim nastrojem: taki ž šmatsłojny i svabodny, jak kraina, jakaja zmahła pačać dychać napoŭnicu paśla atrymańnia niezaležnaści.
«Kali być bolš dakładnym, 90-yja — nieadnarodnyja, heta nibyta było dva ŭ adnym, — zaŭvažaje muzyka i žurnalist Viktar Siamaška. — U historyi našaj muzyki (i kultury naohuł) hety pieryjad možna padzialić roŭna napałam: pa-pieršaje, 1990-1995 hady — druhaja faza Adradžeńnia, kreatyŭnaj revalucyi, kulturnickaha vybuchu, jaki startanuŭ jašče ŭ 1985-m. Pa-druhoje, 1995-2000 hady — čas revanšu, umacavańnia dyktatury i, adpaviedna, pašyreńnia cenzury i pastupovaha zadušeńnia, vyciskańnia ŭsiaho žyvoha, kulminacyju čaho my nazirajem siońnia.
Ahulnaja biednaść ŭ 90-yja kampiensavałasia kreatyvam i entuzijazmam. I akurat abviaščeńnie niezaležnaści ŭźniała čarhovuju chvalu avanhardu: «Kniaź Myškin» (pieršapačatkova «1991»), «Sołnciećviety», «Niejra Dziubiel», Y.Y.Y. Uźnikli pieršyja prajekty Siarhieja Puksta i Alaksandra Libierzona… Važny momant: paralelna aktyŭničała pieršaja płynia vyklučna (!) biełaruskamoŭnaha roku».
Voś tolki niekatoryja rok-prajekty, jakija zaźziali ŭ hety adrezak času i mieli ŭpłyŭ na vialikuju aŭdytoryju słuchačoŭ i prychilnikaŭ.
Hrupa «Mroja», jakaja źjaviłasia ŭ 1981-m, u 1994-m pieraradziłasia ŭ «Niezaležuju Respubliku Mroja» (N.R.M.). Hurt źmianiŭ imidž i hučańnie na bolš aktualnyja, staŭšy adnym ź viadučych kalektyvaŭ na biełaruskaj scenie. «N.R.M vykonvali rolu našaj biełaruskaj Nirvana. I muzyki byli vielmi adkrytyja: naprykład, hrali sa svaimi prychilnikami ŭ lesie ŭ partyzanaŭ, ź imi možna było patusavacca, vypić piva. Jany byli supierzorki, ale pobač z nami», — zhadvaje piśmieńnica i žurnalistka Taćciana Zamiroŭskaja.
Fotasiesija N.R.M. Fota: lavonvolski.com
Dataj zasnavańnia Neuro Dubel ličycca 1989 hod, ale mienavita ŭ 90-yja jany sabrali hałoŭnyja viarški słavy, atrymaŭšy rok-karonu kultavaha fiestyvalu «Rok-karanacyja».
Toje samaje možna skazać i pra ULIS, jakija vypuskali albomy pa-biełarusku, pa jakaści hučańnia ničym nie sastupajučy zamiežnym hurtam. I pra anhłamoŭnych «mietalistaŭ» Gods Tower, jakija trapili ŭ abojmu najbolš viadomych u śviecie hurtoŭ u svaim unikalnym žanry — Pagan Heavy Metal. Muzyki dzialili scenu z Cannibal Corpse, a ŭ 2000-m uziali ŭdzieł u najbujniejšym jeŭrapiejskim muzyčnym fiestyvali Sziget. A hitaryst hrupy Alaksandr Urakaŭ vałodaŭ unikalnaj technikaj vykanańnia: huki jaho hitary nahadvali vałynku.
Ulis vykonvaje pieśniu «Radyjo Svaboda» na dabračynnym kancercie, pryśviečanym uhodkam BNR, — jon tranślavaŭsia na biełaruskim telebačańni.
90-yja byli časam stanaŭleńnia «Lapisa Trubiackoha», jaki paśla «Pieśniaroŭ» ździejśniŭ mahutny praryŭ i vyjšaŭ za miežy biełaruskaha rynku.
Na bazie hurta «Rokis» u 1991-m źjaŭlajecca «Krama» sa svaim ciahučym, jak miod, bluz-rokam. «Biełaruskamoŭny hurt pieramahaŭ nie tolki na biełaruskich festach: u 1994-m «Krama» ŭziała pieršaje miesca na «Pakaleńni» ŭ Maskvie, vyjhravała «Basovišča».
«Krama» na «Pakaleńni» ŭ 1994 hodzie
U ich byli prapanovy kantraktaŭ ź Vialikabrytanii i Polščy — było ŭsio dla zamiežnaha pośpiechu, ale voś zaŭždy niešta pieraškadžała», — raskazvaje stvaralnik Tuzinfm.by, kiraŭnik Biełaruskaj rady kultury Siarhiej Budkin. Darečy, udzielniki «Kramy» taksama stali pieršymi ajčynnymi rok-karalami.
Atrymanaja niezaležnaść spryjała ekśpierymientam i pierazahruzkam u folku. «Pieśniary» ŭ svoj čas pierakłali jaho na bitavyja, rok-n-rolnyja matyvy, a ŭ 90-ch tudy ŭžo dadavali elektroniku — čaho tolki varty «Pałac» ź ich fołk-madernam, a paźniej i KRIWI ź ńju-fołkam. Atmaśfieru raźniavolenaści i kreatyŭnaści taho času dobra bačna pa vystupie «Pałaca» ŭ 1993-m hodzie ŭ telepieradačy «Rok-ajlend»: narodnuju kampazicyju «Rusałki» ŭ adzin momant razbaŭlaje repam na anhlijskaj movie Źmicier Vajciuškievič.
Balučyja pieśni jarkaha «Novaha nieba», zasnavanaha Kasiaj Kamockaj (jakaja dva hady zapar stanaviłasia rok-kniazioŭnaj), zapisanyja napiaredadni refierendumu-1996 (naprykład, «Prezident, idzi damoŭ!»), aktualnyja i na siońnia.
Praciahnuła ŭ 90-yja svaju dziejnaść i admietnaja art-supolnaść «Biełaruski klimat», dzie pajadnalisia nie tolki muzyki (šmat u čym mienavita jany zadavali ton elektronnaj muzycy), ale i fatohrafy, skulptary, paety, pierformiery.
«Mienavita z «Klimatu» vyjšaŭ bubnarski hurt Drum Ecstasy, elektronščyk Valik Hryško, ekstravahantny bard i paet Dźmitryj Strocaŭ», — dadaje Viktar Siamaška.
A ź jašče adnaho avanhardnaha ruchu — Bum-Bam-Lit, paŭstałym ŭ 1995-m — vyjšaŭ ceły šerah pierform-hrup: «Teatr psichičnaj nieŭraŭnavažanaści», «Śpiecbryhada afrykanskich bratoŭ», litaraturnaja supołka Sshmerzwerk. Źmicier Višnioŭ, Alhierd Bacharevič, Viktar Žybul, Sierž Minskievič — tolki častka viadomych imionaŭ, jakija tvaryli tady na miažy roznych vidaŭ mastactva (sam piśmieńnik Alhierd Bacharevič tady śpiavaŭ va ŭłasnym pank-hurcie z krasamoŭnaj nazvaj «Pravakacyja»).
Padčas vystupu «Pravakacyi», z archivu Mikałaja Palažajeva.
Zhadvaje aŭtarka kultavaj dla 90-ch i nulavych «Muzyčnaj haziety» Taćciana Zamiroŭskaja:
«Ja pačała cikavicca biełaruskaj muzykaj akurat niedzie paśla taho, jak Biełaruś atrymała niezaležnaść. Ja była padletkam, jaki šukaŭ siabie, i z brytanskaj muzykaj identefikavacca było składana: ja ž tam nie žyvu. Toje samaje z rasijskim rokam. A tut raptam ja daviedvajusia pra hurty N.R.M., ULIS, Neuro Dubel i razumieju — voś jano, pra nas, heta my! Było kłasnaje adčuvańnie, što ja znajšła tych, chto śpiavaje pra toje, što adbyvajecca pobač. Tamu ahułam dla mianie biełaruski rok 90-ch byŭ pra samavyznačeńnie, pra pošuk novaj biełaruskaj ajdentyki».
Prahresiŭnyja «Pieśniary» i chatnija zapisy kasiet
Uładzimir Mulavin, Viciebsk, 1993 ci 1994 hod. Fota: Michaił Maruha
Ideałahična vyvieranyja vakalna-instrumientalnyja ansambli pry hetym pastupova sychodziać u niabyt, bo robiacca niezapatrabavanymi. Z tych, chto zmoh zastacca na chvali aktualnaści, vyłučajucca «Pieśniary». Ich kultavy «Vianok» na vieršy Maksima Bahdanoviča prezientujecca ŭ ZŠA: hučać «Pahonia», «Słuckija tkačychi». «Što moža być horšym za toje, kali na radzimie nie patrebnaja «Pahonia»», — skaža ŭ adnym ź intervju Uładzimir Mulavin
Praz kolki hod, u 1997-m, maładyja muzyki vykažuć reśpiekt «Pieśniaram», vydaŭšy pieršy biełaruski trybjut — «Pieśniarok». Jaho prezientujuć u parku Janki Kupały, i chedłajnierami na kancercie buduć sami natchnialniki.
A ŭžo praz hod sam Mulavin na fiestyvali «Rok-karanacyja» ŭručyć rok-karonu pieramožcam — Alaksandru Kulinkoviču i Neuro Dubel. Razam ź imi piaśniar vykanaje na scenie pank-viersiju pieśni «Vołahda».
Prahresiŭnaść «Pieśniaroŭ» na hetym daloka nie skančvajecca. Jak adznačaje Siarhiej Budkin, mienavita ich možna ličyć aŭtarami pieršaha biełaruskaha alboma, jaki byŭ vydadzieny na CD: havorka idzie pra kružełku «Pieśniary-25», zapisanuju i vydadzienuju ŭ Amsterdamie ŭ 1994-m.
Ahułam z zapisami spravy išli ciažka: navat u 1999 hodzie bolšaść alternatyŭnaj muzyki vydavałasia na kasietach. Jak muzyki vykručvalisia z tym, kab zachavać i pamnožyć svoj materyjał ŭ chatnich umovach, vydatna ilustrujecca ŭ knizie «Vielizarny cień boskaha čarviaka», pryśviečanaj historyi Neuro Dubel.
«Heta byŭ babinavy mahnitafon. Treba było svoječasova nacisnuć na knopku, kab usio było roŭnieńka i płaŭnieńka. Pa 10-20 razoŭ prychodziłasia babinu pieramotvać. Pisali viečarami paśla pracy, časam nočču… U čas nočy pazvaniła susiedka. A my ź Juram (Navumavym. — NN) tolki ŭ šał uvajšli. Ja ź joj damoviŭsia pa-susiedsku, što my jašče adnu piesienku zapišam, tolki šeptam. Kali ja viarnuŭsia ŭ pakoj, to patłumačyŭ umovy našaj damoŭlenaści. Tak na «Bitvie» (albom «Bitva na matacykłach». — NN) źjaviłasia pieśnia pad nazvaj «Pieśnia šeptam».
Siarhiej Budkin, jaki sam u svoj čas hraŭ u hurcie «Analiz» (paźniej — Siver), raskazvaje: «Heta zaraz muzyki mohuć pry dapamozie kampjutara i pry razumieńni peŭnych prahram, siedziačy doma, zapisać albom niakiepskaj jakaści. Tady ŭsio zaležała ad zdolnaściaŭ i techničnych talentaŭ. My sami stavili dva mahnitafony i tak sprabavali niešta zapisać-nakłaści — heta było sapraŭdy składana, tamu i daloka nie kožny moh zafiksavać svaju tvorčaść. Usio mianiałasia, kali artysty dasiahali zaŭvažnaha ŭzroŭniu. Tak, jašče ŭ 1989-m zapisvać albom «Dvaccać vośmaja zorka» «Mroi» na vinile śpiecyjalna z Maskvy pryjechała prafiesijnaja pierasoŭnaja studyja «Miełodyja». Tam ža na vinile vypuścili albom ULIS «Čužanica» — na toj momant taki ŭzrovień byŭ niepierasiahalnym».
Užo ŭ siaredzinie 90-ch pačali, jak hryby, raści i abstaloŭvacca niezaležnyja biełaruskija studyi hukazapisu. Samaj krutoj peŭny čas ličyłasia mazyrskaja, zasnavanaja hurtom «Otražienije» (da prykładu, u joj zapisvalisia Camerata i «Troica»).
U niezaležnym muzyčnym asiarodździ ŭ kancy 90-ch vydali CD-składanku alternatyŭnaj muzyki z čaplalnaj nazvaj «Volnyja tancy», ale jaho nakład drukavaŭsia ŭ Izraili.
«Narodny albom» — adna z hałoŭnych padziej 90-ch»
Asobnym radkom treba zhadać vydańnie ŭ 1997 hodzie «Narodnaha alboma» — prajekta, zadumanaha Michałam Aniempadystavym, jaki napisaŭ dla jaho vieršy, a Lavon Volski (i častkova Kasia Kamockaja) — muzyku. Miuzikł z 27 trekaŭ, jaki apaviadaje historyju nievialikaha horada ŭ Zachodniaj Biełarusi ŭ 30-ja hady, i siońnia ličycca šedeŭram biełaruskaj muzyki. Pa pryznańni samich muzykaŭ, jakija ŭdzielničali ŭ zapisie, jany tolki praz paru hod paśla vychadu prajekta asensavali jaho kulturnicuju vahu i tuju viaršyniu, jakuju ŭziali kalektyŭna.
Fota: 90s.by
«Ja liču, što «Narodny albom» — adna z hałoŭnych padziej 90-ch, — kaža Taćciana Zamiroŭskaja. — Dahetul pamiataju, jak prachodziła jaho prezientacyja ŭ Teatry junaha hledača. U nas, studentaŭ-pieršakurśnikaŭ, nie było navat hrošaj, kab tudy pajści. My skinulisia i adpravili za ŭsich adnu dziaŭčynku: u jaje była dobraja pamiać i słych. Jana zapisała na dyktafon usio, što adbyvałasia na kancercie, vyvučyła pieśni i paśla śpiavała nam — voś tak my ŭpieršyniu pačuli «Narodny albom».
Solnaja karjera Saładuchi i adkryćcio inšych pop-imionaŭ
Niahledziačy na toje, što rok byŭ adnym z samych papularnych žanraŭ, chapała pop-zorak, jakija vyjšli na arenu ŭ taki spryjalny dla pačatku karjery čas. U 1991-y svaju solnuju karjeru pačaŭ Alaksandr Saładucha: paru hod jon sprabavaŭ zasvoicca ŭ Maskvie, ale viarnuŭsia ŭ Biełaruś i tak pačalisia jaho biaskoncyja hastroli pa haradach siniavokaj. Albom i adnajmienny chit «Zdravstvuj, čužaja miłaja», ź jakim jon vystupaje i pa siońnia, pabačyŭ śviet akurat u 1995-m hodzie (darečy, pieršapačatkova viadomaja biełarusam pieśnia była napisanaja ŭkrainskim kampazitaram Anatolem Harčynskim na vieršy ŭkrainskaha ž paeta Lenanida Tataranki, jaje vykonvali rasijskija śpievaki, a ŭ 70-yja Eduard Chanok napisaŭ svoj varyjant, pieršapačatkova prapanavaŭšy vykonvać jaje Valeryju Abadzinskamu, toj nie zachacieŭ, i tady pieśnia pierajšła ŭ repiertuar Saładuchi, pryniosšy jamu viadomaść na ŭsioj postsavieckaj prastory).
Z pop-śpievakoŭ, jakich by siońnia zapisali ŭ lidary mierkavańniaŭ i jarkich miedyjapierson, možna adznačyć Liku Jalinskuju, siońnia bolš viadomuju jak Anžalika Ahurbaš. «Na pačatku 90-ch uvieś Sajuz zachaplaŭsia pryhažościu novaj vakalistki ansambla «Vierasy»: paśla taho jak jana stanovicca pieršaj «Mis Biełaruś», jaje pryznajuć najlepšaj fotamadellu SSSR (1991). Duža papularnymi stanuć i pieśni ŭ jaje vykanańni, jakija ŭ asnoŭnym pišuć dla śpiavački paety Leanid Prančak i Uładzimir Niaklajeŭ: «Małady dy niežanaty», «Biełaje vino i čyrvonaje», «Raz dy razok» dy inšyja. Joj daviarajuć śpiavać uzorny patryjatyčny pop-himn tych časoŭ, i pryhažunia Lika z pačućciom vyvodzić: «My sami vybrali nialohki hety šlach, uźniaŭšy horda bieł-čyrvona-bieły ściah», — adznačaje jaje ŭniosak ŭ historyju muzyki Siarhiej Budkin.
Vystup Liki Jalinskaj na pieršym feście «Słavianski bazar u Viciebsku» ŭ 1992 hodzie ź pieśniaj «Małady dy niežanaty»
U hety ž pieryjad stali vielmi paznavalnymi Ina Afanaśjeva i Iryna Darafiejeva. Pieršaja śpiavała pa-biełarusku, a jaje klip na pieśniu «Spraŭdzicca nie spraŭdzicca» uvajšoŭ u dziasiatku lepšych klipaŭ Jeŭropy na fiestyvali ŭ Bracisłavie ŭ 1995-m.
Śpiavački nie sychodziać z ekranaŭ ajčynnaha i rasijskaha telebačańnia. Jany — tolki častka prykładaŭ paśpiachovych pop-artystaŭ taho času.
«Dzi Bronks i Natali». Fota: sacsietki hurta
Fiestyvali pa ŭsioj krainie, «Rok-karanacyja» na TV i padtrymka šoŭbizu pradprymalnikami
Raznastajnaść novych imionaŭ sparadziła i vialikuju kolkaść placovak, fiestyvalaŭ, dzie jany mahli sustrakacca z fanatami i abmieńvacca dośviedam. Padmurak dla źjaŭleńnia niekatorych byŭ zakładzieny jašče ŭ 80-yja i zaraz jany prajavilisia napoŭnicu. Minskija «Try kolery» (ładziŭ minski rok-kłub «Niamiha», schody čalcoŭ jakoha adbyvalisia na prystupkach kinateatra «Mir»), «Na doŭhim brodzie», «Rok pa vakacyjach», navapołackaje «Rok-koła», dvuchdzionny babrujski «Rok-Ajlend», «Kupalle ź Biełaruskaj maładziožnaj» (hazietaj-dadatkam da adnajmiennaj radyjostancyi), kultavaja «Rok-karanacyja» — pieraličvać možna biaskonca, bo ŭ kožnym bolš-mienš bujnym biełaruskim horadzie isnavali svaje hurty i škoły, jakija stabilna vylivalisia ŭ maštabnyja mierapryjemstvy.
Voś usiaho niekalki pradstaŭnikoŭ-vychadcaŭ nie sa stalicy, jakija byli (a niechta i jość) viadomy na ŭsiu krainu: «TT-34» (Homiel), «Miascovy čas» (Navapołack),:B:N: (Biaroza), «Daj darohu!» (Brest), Rouble Zone (Barysaŭ).
«Rok-karanacyja» u svoj čas była padziejaj, jakuju pakazvali ŭ prajm-tajm pa telebačańni. Byli navat sproby zasłać čyrvonyja dyvanki na ŭvachodzie ŭ kancertnuju zału. Dadatkovaja admietnaść času — kulturu aktyŭna padtrymlivaŭ biznes, u tym liku dziaržaŭnyja pradpryjemstvy. Pamiataju, jak zabaŭna hladzieŭsia Vajciuškievič na pralnaj mašynie «Atłant», jakuju ŭ jakaści pryza vyciahnuli na scenu za rok-karonu KRIWI», — raskazvaje Siarhiej Budkin.
Rok-karanavańnie-1998 Alaksandra Kulinkoviča. Fota: hvali.by
Darečy, suzasnavalnik «karanacyi» Juryj Cybin akramia inšaha, zajmaŭsia firmaj «Kaŭčeh», jakaja peŭny čas była sapraŭdnym manapalistam u vydavańni albomaŭ biełaruskich rok-vykanaŭcaŭ sa svaimi kropkami prodažu. Kasiety z ajčynnaj muzykaj stoadsotkava možna było ŭchapić u pierachodzie na Kastryčnickaj ci ofisach BNF i TBM.
U 90-yja ž źjaviłasia i «Basovišča», jakoje choć i pravodziłasia na Biełastoččynie, ale było pryśviečana akurat biełaruskaj alternatyŭnaj muzycy i navat u farmacie repartažaŭ źjaŭlałasia na dziaržtelebačańni. Dla mnohich biełaruskich hurtoŭ źjaŭleńnie na «Basoviščy» stanaviłasia pieršym vystupam za miažoj.
Asobna svajoj kancepcyjaj vyłučajecca «Fiestyval u abaronu muzyčnych mienšaściaŭ», jaki prahrymieŭ u siońniašnim licei BDU ŭ 1992-m hodzie. Arhanizatary — kamanda haziety-kłuba «Takoje žyćcio-2» — adznačali, što heta byŭ pieršy i samy maštabny indzi-fest na toj momant.
Fota: 90s.by
«Usie viedali «Mroju», «Miascovy čas», «Bondu», «Novaje nieba», a maładyja hurty ŭsurjoz nie ŭsprymali. I tut adrazu — dvuchdzionny fest, kab dać im placoŭku: «Niejra Dziubiel», «Lapisy», «Pahružeńnie», «Mama dała banku», «Supolnaść miortvych paetaŭ» i inšyja, — raskazvaje muzyka, viadučy i šoumien Alaksandr Pamidoraŭ. — Heta byli dva dni sucelnaha kašmaru dla supracoŭnikaŭ Doma nastaŭnika i dva dni sapraŭdnaha kajfu dla nas tahačasnych.
Kvitki było nie dastać, adzin čałaviek palez bieź jaho pad dach — poŭz pamiž častkaj budynka i kancertnaj zali, pad im pravalilisia hipsavyja paneli i jon pavis pasiaredzinie na armaturach — tak i visieŭ na vyšyni 3-4 mietry nad scenaj. Jak jaho zdymali, ja nie viedaju, bo sam u pieršy dzień u zału trapić nie zdoleŭ.
Ale zalez u aśviatlalnuju budku, naliŭ śvietłaviku. Ën spytaŭ, ci mahu ja pakiravać puškaj ź levaha partała. Kaniečnie, ja pahadziŭsia. Śvietłavik pajšoŭ na pravy bok, a ja aśviatlaŭ svaich siabroŭ na scenie roznymi kolerami — u pryvatnaści, Sašu Kulinkoviča i Boba Šyškina. Paśla mierypryjemstva kiraŭnictva Doma nastaŭnika skazała, što ŭ hetym miescy nijakich rok-kancertaŭ bolš prachodzić nie budzie, i svajo słova ŭ pryncypie strymała. Ale sam fest tady staŭ dobrym ruchavikom šmat dla jakich hurtoŭ».
90-yja — heta jašče i roskvit kłubnaha ruchu i stałych miescaŭ dla tusovak moładzi roznych subkultur. U pačatku niezaležnaha dziesiacihodździa, naprykład, adčyniŭ svaje dźviery pryvatny «Alternatyŭny teatr» na Krapotkina. Kali tam nie pakazvali śpiektakli, to išło kino z najlepšymi pracami vieku ci źbiralisia hurtki pa intaresach — u pryvatnaści, «Rubinavyja aŭtorki», za jakija adkazvała Kasia Kamockaja. Tut ža, darečy, prachodzili pieršyja «Rok-karanacyi».
Pry teatry taksama pracavała restaracyja, dzie źbiralisia pieršyja zamožnyja biznesmieny novaj chvali — tut ža pačała ahułam farmavacca tak zvanaja «załataja moładź» — usie tyja, chto cikaviŭsia niečym novym i kamu abrydła «saŭkovaja» abmiežavanaść.
Dla svajho času byli kultavymi i inšyja staličnyja kafe i kłuby — toj ža «Try parasiaty» ŭ padvalnym pamiaškańni DK MTZ, da pracy jakoha mieŭ dačynieńnie Alaksandr Kulinkovič (u narodzie i andehraŭndzie kłub nazyvali prosta «Śvińni»). Ën chutka staŭ rodny domam dla kalektyvaŭ «Pjanyja hości», «Lapis Trubiacki» i inšych. Tut ža vystupali N.R.M.
Śviedki taho času zhadajuć i nastupnyja mahnity dla tvorčych pierson: «Reziervacyja», Cosmopolitan, Pall Mall, «Akvaryum», «Hrafici» i šmat inšych. Biez hrošaj u kišeni možna było lohka sustreć svaich u fiłafaničnym kłubie, jaki pierakačoŭvaŭ to ŭ DK Traktarnaha, to ŭ kinateatry; na «Panikoŭcy» (skvier la Kupałaŭskaha teatra), «Mastakoŭcy» (na miescy siońniašniaj ratušy na płoščy Svabody), «Fieliksie» (la pomnika Fieliksu Dziaržynskamu), «Fiłary» (bulvar Mulavina), «vialikaj i małaj Trubach» (la mietro Kastryčnickaja).
Jakim było TB i haziety?
BT u toj čas mieła niekalki hodnych pieradač, viadučyja jakich stanavilisia zorkami. U 1997-m źjaviłasia moładzievaje tok-šou «5ch5». Heta była samaja vostraja pieradača na biełaruskim telebačańni. Padletki ŭ žyvym efiry volna abmiarkoŭvali patrebnaść fizkultury ŭ škole i stasunki z nastaŭnikami, miesca žančyny ŭ siamji i zdrady, narkamaniju, padletkavuju złačynnaść i ciažarnaść.
Adna z byłych supracoŭnic telebačańnia tych časoŭ (jana paprasiła zachavać jaje ananimnaść) zhadvaje, što kali tady i isnavała cenzura ŭ kulturnych pieradačach, to najpierš jakaści prahramnaha i muzyčnaha materyjału.
«Z taho, što možna nazvać praryvam, chočacca adznačyć pieradaču «Krok» — naš varyjant «Vzhlad». Uvohule, usie aŭtary paśpieli nahladziecca, jak rabić «firmu», tamu imknulisia štomocy rabić niešta cikavaje i niezvyčajnaje. Było šmat aryhinalnych łakacyj: niechta z kaviarniaŭ tranślacyi vioŭ, niechta z padvałaŭ.
Aksana i Anatol Viečar, Aksana Lavickaja, Łarysa Hrybalova, Tamara Lisickaja, Kacia Dziamčuk, Siarhiej Filimonaŭ, Aleś Kruhlakoŭ, Aleh Łukaševič, Vital Siamaška, Jahor Chrustaloŭ i pieršaje tok-šou ź intervju «Karambol» — usie jany byli prafiesijanałami ŭ svaim kirunku.
Jahor Chrustaloŭ — «Krok», «Karambol», «Usio narmalna, mama», «U džazie tolki dziaŭčyny», «Vybar». Imia hetaha televiadučaha hrymieła ź siaredziny 1990-ych. Ën staŭ adnym ź simvałaŭ novaha biełaruskaha telebačańnia i, jak bačycie, byŭ taksama seks-simvałam.
Pavietra było pieranasyčana idejami. Ranicaj pračnuŭsia — o, dobraja ideja pryśniłasia. Uviečar užo raskazvaješ jaje niekamu z kaleh. Usie heta było vielmi dynamična, hareźliva…»
Anatol Viečar razam z žonkaj Aksanaj byli adnymi z samych pładavitych klipmejkieraŭ 90-ch. Anatol vystupiŭ jak režysior i apieratar videašerahaŭ da dziasiatkaŭ viadomych nam siońnia chitoŭ. Siamiejny duet vioŭ taksama prydumanuju imi ž pieradaču «Akałada» pra viadomych muzykaŭ i hurty na BT. U roznyja časy ich haściami stali Aleh «Džahier» Minakoŭ, Alena Apina, Alesia, Barys Hrabienščykoŭ, KRIWI, Neuro Dubel i inšyja.
Adčuvańni supracoŭnicy telebačańnia paćviardžajucca ŭspaminami Taćciany Zamiroŭskaj, jakaja tady była aktyŭnaj hladačkaj kantentu, što vyrablaŭsia jaje kumirami.
«Pa biełaruskim telebačańni štodzień pakazvali niešta cikavaje: Łarysa Hrybalova ź jaje «Usio narmalna mama», «Akałada» pra viadomuju muzyku i hurty Aksany i Anatola Viečar, «Vidźmo-nievidźmo» Siarhiej Filimonava pra cikavostki sa śvietu šoŭbizu. Vielmi šmat moładzi ŭ efiry, nievierahodnyja viadučyja — Tamara Lisickaja i Kirył Słuka, jakija imknulisia prasoŭvać u efiry svajo, klipy ajčynnych hurtoŭ…
Heta byŭ čas farmavańnia muzyčnaha hustu praź miedyja, i mienavita dziakujučy tym prykładam ja sama zachacieła stać žurnalistkaj. Heta byŭ čas tytaničnych zruchaŭ usiaho — jano adčuvałasia fizična: što voś zaraz tut usio budzie kłasna. I heta ja zaraz kažu tak nie tamu, što voś padtrymlivaju biełaruskaje radyjo i TB časoŭ dyktatury, jakaja chutka razharnułasia. A tamu, što peŭny čas tam paśpieli papracavać samyja klovyja, kreatyŭnyja antydyktaturnyja čuvaki».
Taćciana raskazvaje, što dla jaje stała metaj trapić na pracu mienavita ŭ hazietu «Imia», vydaŭcom jakoj razam z «Biełaruskaj dziełavoj hazietaj» byŭ Piotr Marcaŭ.
«Ja dahetul pamiataju, jak kožny tydzień u rodnym Barysavie prosta biehła da šapika z presaj, kab nabyć «Imia», dzie dla mianie adkryvaŭsia čaroŭny suśviet z krutymi žurnalistami, jakija pišuć pra šoŭbiz. Kali ja pastupała na žurfak, to va ŭstupnym sačynieńni napisała, što dla mianie sapraŭdnaja žurnalistyka — pra Chalip, Chalezina i ŭsie, chto robić hazietu «Imia». Maje baćki płakali dvoje sutak paśla hetaha, kazali što mianie nichto nie voźmie na žurfak z takim padychodam, što treba było pisać pra «SB».
Ale tady žurfak byŭ libieralnym i mnie pastavili najvyšejšy bał. Praŭda, kali ja narešcie pryjšła pracavać, paznajomiłasia ź Irynaj Chalip, pryniesła joj svoj pieršy artykuł pra kancert The Rolling Stones u Maskvie, «Imia» začynili. Tak na adnoj publikacyi dla mianie ŭsio tam i skončyłasia».
Užo paźniej za naviny muzyki sucelna pačnie adkazvać «Muzyčnaja hazieta» ź jaje paŭnavartasnymi ahladami i prafiesijnaj krytykaj. Trapić na vokładku «MH» ci stać abjektam recenzii, chaj navat i ŭ niehatyŭnym kirunku z łajankaj — było za ščaście (tym bolš, što ŭ lepšyja časy jana pradavałasia nie tolki ŭ Biełarusi, ale i Rasii, Ukrainie i navat Kazachstanie). Vydańnie ŭ tym liku było ŭ peŭnym sensie pravobrazam sacsietak: praź jaho abmieńvalisia vokładkami, fotazdymkami, znachodzili siabroŭ i navat kachańnie pa listavańni.
Vokładka «Muzyčnaj haziety» ŭ 1997-m hodzie. Fota: citydog.io
«MH» vypuskałasia vydaviectvam «Niestar», zasnavanym Anatolem Kiruškinym, i było tam nie adzinym supierpaśpiachovym i jakasnym vydańniem. Adtul ža vyras vuzkaśpiecyjalizavany časopis «Džaz kvadrat» i adno ź pieršych ajci-vydańniaŭ u Biełarusi «Kampjutarnaja hazieta».
90-ja taksama stali epochaj roskvitu «Presboła» z novaj, cikavaj padačaj navinaŭ pra sport, papularnaści vydavieckich prajektaŭ deputata-apazicyjaniera Ihara Hiermienčuka (dzika chadavoj na toj čas haziety «Svaboda» (paźniej — «Naviny»)), źjaŭleńnia palityka-satyryčnaj haziety «Navinki» i minskaha pieraradžeńnia «Našaj Nivy».
Radyjostancyja «101.2»: karotkaja historyja i mocny ŭpłyŭ na ŭsiu śfieru
U 90-ch ža byŭ aficyjna zarehistravany «Vośmy kanał» — pieršaje niedziaržaŭnaje telebačańnie. Adnoj z samych papularnych prahram tam była «Foxy music» z Tamaraj Lisickaj: «Mianie na 8 kanał zaprasiŭ Ivan Bieładubienka, daŭ poŭnuju volu, mantažku, apieratara. Tak i atrymałasia «Foxy music». Pa siońniašnich mierkach standartnaja muzyčnaja prahrama — napaŭhołaja viadučaja ŭ studyi, muzyčnyja naviny, klipy, paźniej ja pačała zaprašać haściej, rabić hutarki. Ale tady takich prahram było vielmi mała, i heta karystałasia vialikim pośpiecham. My pratrymalisia dva hady. Potym u maim žyćci źjaviŭsia telečasopis «12, ci na noč hledziačy» na BT. Kožnaja prahrama pavinna była skančvacca novym klipam, tamu ja adna ź pieršych samastojna pačała zdymać «bietakamnyja» klipy našym muzykam, pryčym absalutna zadarma», — zhadvaje viadučaja.
Prahresiŭnym było i radyjo. Paśla retranślacyi «Radyjo Roks», na FM-častotach u 1993 hodzie zapracavała pieršaja pryvatnaja stancyja «Radyjo Bi Ej», zrabiŭšy sapraŭdny furor. Ale, vidać, samaj praryŭnoj dla svajho času na toj momant stała kamiercyjnaja niezaležnaja biełaruskamoŭnaja FM-radyjostancyja «101.2» (pieršapačatkova jana mieła ŭ naźvie dadatak «Adradžeńnie»).
Asnovu kalektyvu stancyi skłali žurnalisty i hukarežysiory, jakija ŭ 1994 hodzie nie pa svajoj voli pakinuli dziaržaŭnuju radyjostancyju «Biełaruskaja maładziožnaja», jakuju likvidavali pa zahadzie prakamunistyčnaha Kiebiča napiaredadni pieršych u niezaležnaj Biełarusi prezidenckich vybaraŭ — redaktarka Žanna Litvina vykazvała zdahadku, što heta pomsta za toje, što radyjo nie padtrymała Kiebiča jak kandydata.
Techničnaje abstalavańnie dla stancyi dazvoliŭ zakupić atrymany ad jašče isnujučaha Fonda Sorasa hrant, tamu ŭ stvareńni nie było zadziejničana ni kapiejčyny dziaržaŭnych hrošaj. Radyjo było nonkanfarmisckim, čysta biełaruskamoŭnym i z mudraj palitykaj mieniedžaraŭ, jakija prydumali dobryja rekłamnyja kampanii i kreatyŭnyja prapanovy biznesam, što adrazu dazvoliła im samaakuplacca. Siarod imionaŭ, jakija hučali ŭ efiry i byli sapraŭdnymi radyjozorkami, — Iryna Kurapatkina i Volha Babak, Kasia Kamockaja i Lavon Volski, Volha Hardziejčyk i Sieviaryn Kviatkoŭski, Źmicier Łukašuk i inšyja.
Kalektyŭ «Biełaruskaj maładziožnaj», papiarednicy «101.2». Fota: 90s.by
Alaksandr Pamidoraŭ žyŭ niepadalok ad ofisa redakcyi na Revalucyjnaj i časam prymaŭ udzieł u zapisach niekatorych prahram.
«Heta była ŭnikalnaja stancyja pa mnohich pryčynach: dosyć sučasnaje techničnaje abstalavańnie, navinki muzyki z padpisak na mižnarodnyja katałohi, zaniatki anhlijskaj movaj na prykładzie sučasnych trekaŭ. U ranišnim efiry nie prosta razmaŭlali dydžei, a byli cełyja šou ź niejkaj aktuałačkaj i prykołami. Naprykład, pra kurs dalara raskazvałasia na prykładzie koštaŭ na siemki na Kamaroŭcy. Nu, i dosyć žorstkija žarty, jakija i pryviali da prymusovaha zakryćcia ŭ žniŭnia 1996-ha».
Svaboda viaščańnia skončyłasia tym, što 30 žniŭnia 1996 hoda ŭ ofisie redakcyi vylez faks, u jakim, navat biez podpisu, paviedamlałasia, što nibyta «z pryčyny pieraškodaŭ, jakija ładzić pieradatčyk na častacie 101.2 miehahierc dla kanała ŭradavaj suviazi «Ałtaj», ekspłuatacyja pieradatčyka spyniajecca z 31 žniŭnia 1996 hoda».
Paśla zakryćcia studyja stancyi jašče praciahvała hienieravać tvorčaje: tut, naprykład, byŭ zapisany muzyčny prajekt «Narodny albom». Potym ža častatu 101.2 FM pieradali dla viaščańnia inšym: u pryvatnaści, BRSM i ich radyjo «Styl». Paźniej tut ža zapracavała «Piłot FM», uładalnikam jakoj taksama źjaŭlajecca BRSM. Ale «101.2» tak ci inakš paŭpłyvała na jakaść efiraŭ kaleh. Na jaje ž padmurkach paŭstała «Radyjo racyja» ŭ zamiežžy.
Bolš praciahłaj, ale taksama sumnaj akazałasia historyja jašče adnoj niezaležnaj radyjostancyi — «Aŭtaradyjo». Tam z 1992-ha taksama ratyravalisia biełaruskija muzyki. Viadomymi viadučymi byli Aleh Chamienka, Źmicier Vajciuškievič, Maša Jar. U 2011-m radyjo anulavali licenziju ŭ suviazi z «publičnymi zaklikami da ekstremisckaj dziejnaści» — pad hetym mielisia na ŭvazie vystupy niezaležnych kandydataŭ u prezidenty padčas vybarčaj kampanii-2010.
***
Čym bližej było da nulavych, tym macniej zakručvalisia hajki svabody tvorčaści i samaprajavy. Asabliva piakielnym staŭ čas paśla refierendumu-1995, jaki paviarnuŭ krainu na šlach dyktatury z pašyranaj uładaj prezidenta.
Adnymi ź pieršych z zabaronaj na kancert, što zafiksavana histaryčna, sutyknuŭsia hurt žygimont VAZA, udzielniki jakoha byli vyraznymi antykamunistami. Rajvykankam u asobie Siarhieja Kalakina zabaraniŭ im ładzić kancert, ale muzyki nie zdalisia i na znak pratestu praviali jaho na bałkonie kvatery adnaho z udzielnikaŭ. U vyniku, praŭda, apynulisia u milicyi za «parušeńnie hramadskaha paradku». Prykład z žygimont VAZA vydatna akreślivaje, jak muzyki jašče supraciŭlalisia tamu zmročnamu času z «čornymi śpisami», što ŭžo pacichu nadychodziŭ.
Hurty Deviation (ź ich tvoram «Milicejski teror», pryśviečanym byłomu načalniku Bierastavickaha RUUS, jaki zastreliŭ z tabielnaj zbroi žonku i paraniŭ syna — jon staŭ pryčynaj aryštu i štrafaŭ dla ŭdzielnikaŭ hrupy), «Novaje nieba», Ulis, «Krama» — sapraŭdnyja vieterany z adznakaj zabaronienaści ad dziaržavy.
«Z prychodam niezaležaści my pili svabodu va ŭsich jaje prajavach na poŭnyja hrudzi. My chutka dabirali ŭ kulturnym i čałaviečym sensie. Ale hetaja svaboda doŭžyłasia roŭna da taho momantu, pakul nie była zhvałtavanaja Kanstytucyja. Z taho pieryjadu ŭsich svabodnych ludziej pačali siłavym mietadam vyciskać z kulturnaha pola. Čysta pakazalny momant: nam na «Radyjo Bi Ej», pamiataju, u pieršaj pałovie 90-ch patelili i paprasili parazmaŭlać z žurnalistkaj Volhaj Alvarada. Nibyta jana vielmi nieachajna pramaŭlaje proźvišča Łukašenki ŭ navinach i «ździekvajecca ź jaho». Voś na takim uzroŭni kamunikacyja jašče była mahčymaja, a tak dziaržsłužboŭcy lohka dzialilisia z nami luboj infarmacyjaj. A voś z zakryćcia stancyi «101.2» pačaŭsia dyktat va ŭsim», — kaža Alaksandr Pamidoraŭ.
«Biełaruskaja muzyka była na ŭzroŭni, kali toj ža «Ulis» vystupaŭ na adnoj scenie z Jethro Tull, The Stranglers, mieŭ hastroli ŭ Łondanie. Navat kali prosta pahladzieć na ich fotazdymki z 90-ch — heta ž sapraŭdnyja zorki.
Hurt «Ulis». Fota: old.tuzinfm.by
Dy i ŭ pryncypie płakaty ź biełaruskimi muzykami u «Biarozcy» ci «Krynicy» vyhladali nie mienš efiektna, čym płakaty z Depeche Mode. Jašče adzin fakt: «Vopli Vidoplasova», naprykład, adnojčy vystupali na razahrevie ŭ biełaruskaj «Bondy». Ahułam, biełaruskaja rok-muzyka ŭ 90-yja była na paradak vyšejšaj za ŭkrainskuju. Topavyja rok-muzyki paśpiachova hastralavali i mahli žyć z muzyki.
Jašče ŭ nulavych niejak usio isnavała, ale ŭ pryncypie tvorčy ruch zapavoliŭsia. I toje, što mnohija artysty zastalisia na płavu i vyžyli — užo vielmi dobra. Što b było, kab usio i dalej raźvivałasia ŭ pieršasnym tempie i pieraškod ad dziaržavy nie było… My b zaraz žyli ŭ absalutna inšaj krainie ź inšymi ŭmovami dla raźvićcia, artystaŭ i miedyja. Było b, jak u krainach ES: mnostva kłubaŭ, fiestyvalaŭ, kanałaŭ, artystaŭ i mahčymaściaŭ. Pa fakcie, za apošnija 20 hod my stracili šmat i adkacilisia daloka nazad», — padsumoŭvaje Siarhiej Budkin.