Moŭnaja fanaberyja: čamu biełaruskaja i ŭkrainskaja movy zdajucca śmiešnymi dla rasiejcaŭ?
Na zapyt «počiemu ukrainskij i biełorusskij jazyki śmiešnyje» huhł adkazvaje niekalkimi staronkami spasyłak na servisy z pytańniami, dzie rasiejcy supolna sprabujuć vyśvietlić, čamu ŭkrainskaja i biełaruskaja movy zdajucca im takimi śmiešnymi. Adkazy suadnosna zapytu: karystalniki pišuć pra štučnaść hetych moŭ, uzhadvajuć staryja aniekdoty i navat dzielacca miemami, dzie kot raźjušany nie moža zrazumieć, čamu jaho pa-ŭkrainsku nazyvajuć «kit». Sam fakt, što rasiejcaŭ zabaŭlaje hučańnie biełaruskaj i ŭkrainskaj movaŭ, možna było b paličyć za paćvierdžańnie ich napyšliva impierskich pohladaŭ. Adnak linhvisty ličać, što sprava tut bolš składanaja, piša budzma.org.
30.08.2022 / 23:19
Skrynšot z sajta otvet.mail.ru
Moŭnaja fanaberyja
U anhłamoŭnaj sacyjalinhvistyčnaj litaratury časta sustrakajecca termin linguistic arrogance, jaki možna tvorča pierakłaści jak «moŭnaja fanaberyja». Hety termin vykarystoŭvajuć adnosna nośbitaŭ anhlijskaj movy, jakija kpiać z tych, dla kaho anhlijskaja mova nie rodnaja. U masavaj kultury šmat raspaŭsiudžanych žartaŭ nakont akcentaŭ i hramatyčnych pamyłak inšaziemcaŭ. Navukoŭcy ličać heta prajavaj moŭnaj fanaberyi anhłamoŭnych.
Vokładka videa anhłamoŭnaha linhvista pad nazvaj «Linhvistyčnyja honar i praduziataść». Krynica: youtube.com
Linhvist rasiejskaha pachodžańnia Illa Mahin u pracy «Why ukrainian is funny for Russians? Linguistic aspect» užyvaje toj ža samy termin adnosna rasiejcaŭ, jakija śmiajucca z ukrainskich słoŭ. Sapraŭdy, ciažka padabrać lepšy termin, ale zdajecca, takaja anałohija pakazvaje, što rasiejcy staviacca da ŭkrainskaj movy jak da «sapsavanaj» ruskaj.
«Jak pa-ŭkrainsku budzie «Samosvał poviez stulja na zavod»? — Samoper poper pidsračniki do vinokury», — aniekdot, šmat kamu z nas viadomy ź dziacinstva. Na žal, u dziacinstvie my nie mieli anłajn-pierakładčyka i nie mahli daznacca, što hety žart nie maje ničoha ahulnaha z realnaściu.
Tak u ludziej, jakija ni razu ŭ žyćci i nie čuli sapraŭdnuju ŭkrainskuju movu, farmujecca stereatyp ab tym, jakaja jana niedarečnaja.
U vypadku ź biełaruskaj movaj rasiejcaŭ śmiašyć jašče i arfahrafija. Kali rasiejcy naviedvajuć Biełaruś, mnohija ź ich ledź nie da śloz śmiajucca, pabačyŭšy nadpisy «vakzał» i «vychad». Hetyja słovy vyhladajuć dla ich jak rasiejskija, napisanyja z pamyłkami niepiśmiennymi biełarusami.
Šylda ŭ Minsku. Krynica: drive2.ru
Adroźnieńnie ž našych moŭ u tym, što ŭ biełaruskaj arfahrafii pieravažaje fanietyčny pryncyp budavańnia. Heta našaje znakamitaje «jak čuju — tak i pišu». Tym časam, jak u ruskaj arfahrafii pieravažaje marfałahičny pryncyp. Naprykład, kali ŭ korani pad naciskam pišacca «o», to va ŭsich adnakarennych słovach taksama budzie pisacca «o», niezaležna ad taho, što tam pramaŭlajecca. Ci nie łahičniej było b zapytać rasiejcaŭ, ci nie śmiešna im ad taho, što im treba pisać «vychod», pramaŭlajučy «vychad»? Ale biełarusy takich pytańniaŭ nie zadajuć.
Rodnaść słavianskich moŭ
Adnojčy ŭ Minsku na kancercie juhasłaŭskaha muzyki Horana Brehaviča, kali jon pa-anhlijsku źviarnuŭsia da publiki, z apošnich radoŭ prahučaŭ chrypłavaty mužčynski hołas:
Davaj pa-sierbsku, my nie razumiejem aničoha!
Horan Brehavič na kancercie ŭ Minsku. 1 śniežnia 2011 hoda. Krynica: livejournal.com
Naŭrad ci biełarus, źviarnuŭšysia da muzyki z takoj prośbaj, byŭ vypusknikom kafiedry słavianskaj fiłałohii i dobra viedaŭ sierbskuju movu. Chutčej za ŭsio, u amatara sierbskaj było ŭjaŭleńnie, što lubaja słavianskaja mova jamu budzie bolš-mienš zrazumiełaja. Sapraŭdy, chto z nas nie šukaŭ u instrukcyi da televizara bałharskuju movu, bo ŭsie inšyja zamiežnyja dla nas zusim nie zrazumiełyja? Chto padčas turystyčnaj pajezdki nie damaŭlaŭsia ŭ češskim restaranie z aficyjantam na miašancy trasianki i aktyŭnaj žestykulacyi? Chto nie hladzieŭ ukrainskija šou bieź pierakładu?
Słavianskija movy sapraŭdy blizkija adna da adnoj. Kali my voźmiem dla paraŭnańnia, naprykład, hiermanskija movy, to naŭrad ci anhličanin i niemiec, razmaŭlajučy kožny na svajoj movie, zmohuć adzin adnaho zrazumieć. Tym časam jak my z «bratami-słavianami» bolš-mienš spakojna damaŭlajemsia. Praz hetaje padabienstva moŭ taksama paŭstajuć nahody dla žartaŭ.
Naprykład, aeraport pa-polsku zaviecca «lotnisko». Ci nie śmiešnaje heta dla biełaruskaha vucha słova «lotnisko»? Biełaruski linhvist Anton Somin ličyć heta narmalnaj źjavaj, kali rodnasnyja movy zdajucca nam śmiešnymi.
Anton Somin. Krynica: philology.hse.ru
Toje ž samaje, pa słovach linhvista, adbyvajecca ŭ ispancaŭ, kali jany čujuć partuhalskuju movu, u šviedaŭ, kali jany čujuć dackuju, u čechaŭ, kali jany čujuć ruskuju. Adnak treba adznačyć, što kali my prosta śmiajemsia z češskich ci polskich słoŭ — heta nie toje ž samaje, što kazać, byccam by heta skažonaja ruskaja ci niejkaja inšaja mova. Mienavita skažonaj ruskaj movaj časta nazyvajuć biełaruskuju i ŭkrainskuju ŭ abšarach internetu jak prostyja rasiejskija karystalniki, tak i rasiejskija ž palityki i navat navukoŭcy.
Try moŭnyja rehistry i ramantyzm
Illa Mahin ličyć, što śmiešnaje dla rasiejcaŭ hučańnie biełaruskich i ŭkrainskich słoŭ abumoŭlena nie tolki ich rodnaściu, ale i asablivaściu raźvićcia hetych moŭ.
Litaraturny varyjant ruskaj movy farmavaŭsia ŭ XVIII stahodździ ŭ epochu kłasicyzmu. Ruski moŭny standart skłaŭsia ŭ adpaviednaści z teoryjaj troch rehistraŭ. Hetyja rehistry dzielacca na vysoki (ułaścivy dla napisańnia paezii), niejtralny (ułaścivy prozie) i nizki (ułaścivy kamiedyi). Kožny rehistr maje svaju stylistyčna admysłovuju leksiku. Voźmiem, naprykład, ruskaje słova «lico». U vierchnim rehistry chutčej za ŭsio budzie ŭžyta słova «lik», u niejtralnym — «lico», u nizkim — «morda». U jakaści leksiki vyšejšaha rehistru vystupali carkoŭnasłavianskija słovy. U jakaści niejtralnaha i nizkaha — razmoŭnyja ruskija słovy.
Tym časam, ukrainskaja i biełaruskaja litaraturnyja standarty farmavalisia ŭ XIX stahodździ ŭ epochu ramantyzmu. Kultura ramantyzmu fiksavałasia na falkłory i ŭnikalnych nacyjanalnych rysach. Kali my voźmiem toje ž słova «tvar» u biełaruskaj movie, to budziem mieć sinonimy tolki dla niejtralnaha rehistra — «abličča», abo dla nizkaha «pyska», «łyč». Uźniosłych słoŭ dla vysokaha rehistra my nie majem.
Prablema adsutnaści vysokaha rehistra ŭ biełaruskaj i ŭkrainskaj movach, darečy, pryvodzić da składanaściaŭ ź pierakładam paezii i prozy.
Paraŭnajcie, naprykład, radki z ramana «Jaŭhien Aniehin» u aryhinale i ŭ pierakładzie Arkadzia Kulašova.
Vokładka knihi «Jaŭhien Aniehin». Krynica: facebook.com
«Tak dumał mołodoj poviesa,
Letia v pyli na počtovych,
Vsievyšniej voleju Zieviesa
Naślednik vsiech svoich rodnych..».
«Hulaka małady imčaŭsia
Da dziadźki z dumkaju takoj,
Jon z łaski boskaje zastaŭsia
Jak spadčyńnik radni ŭsioj..».
***
«Čto było dla nieho izmłada
I trud, i muka, i otrada,
Čto zanimało ciełyj dień
Jeho toskujuŝuju leń..».
«Što ź dzion małych jaho zajmała,
Pakutaju i ščaściem stała,
Što aśviatlała, jak pramień,
Jaho lanoty kožny dzień…».
Dziela cikavaści možacie samastojna zrabić toje samaje praktykavańnie, paraŭnaŭšy pierakład «Jaŭhiena Aniehina» ci jakoha-kolviek inšaha tvora na biełaruskuju movu. Chutka zaŭvažycie, što znajści ekvivalent takim słovam jak «Zievies», «otrada» i «izmłada» ŭ biełaruskaj vielmi składanaja zadača.
Ale nie śpiašajciesia vieryć śćviardžeńniam kštałtu «biełaruskaja mova — biednaja mova». Nasamreč u kožnaj movie jość šmat biezekvivalentnaj leksiki. Składanaści pierakładu my zaŭvažym u pierakładzie tekstaŭ ź luboj movy na lubuju inšuju. Niezdarma šmatlikija ruskamoŭnyja fanaty «Uładara piarścionkaŭ» abo «Hary Potera» hučna spračajucca ab tym, pierakład jakoha aŭtara lepšy.
Adsutnaść pramych ekvivalentaŭ słoŭ z adnoj movy ŭ inšaj movie śviedčyć tolki pra roznyja sacyjalnyja ŭmovy farmavańnia, ale nie pra bahaćcie, biednaść ci druhasnaść.
Dakładna my možam skazać i toje, što ŭkrainskaja i biełaruskaja — ni ŭ jakim razie nie skažony varyjant ruskaj movy. Ale možam skazać, što movy hetyja pryncypova roznyja ŭ šmatlikich aśpiektach.