Ukrainski režysior Siarhiej Łaźnica pra admienu ruskaj kultury: Heta cyrk i absurd
Siarhiej Łaźnica — adzin z najbolš viadomych u śviecie ŭkrainskich režysioraŭ. Na jaho rachunku zvyš 20 dakumientalnych i mastackich filmaŭ. Niadaŭna jon pabyvaŭ u litoŭskaj Nidzie na Mižnarodnym fiestyvali Tomasa Mana, dzie pradstaviŭ svaju kinakarcinu «Majdan», a taksama pryniaŭ udzieł u dyskusii z hledačami. Delfi.lt zapisaŭ samyja cikavyja frahmienty hetaj razmovy.
17.07.2022 / 16:06
Siarhiej Łaźnica padčas sustrečy. Fota: Hintaŭtas Biaržynski / Muziej Tomasa Mana
Hutarka nie abmiežavałasia temaj kiniematohrafa — prysutnyja razvažali pra ruskuju kulturu, Ukrainu, litoŭski vyzvalenčy ruch «Sajudzis», historyju rasijskaj dziaržavy, nastupstvy razvału Savieckaha Sajuza i mnohaje inšaje.
Na sustreču z dakumientalistam pryjechaŭ i pieršy kiraŭnik Litvy paśla adnaŭleńnia niezaležnaści Vitaŭtas Łandśbierhis. Jany dobra znajomyja. U 2021 hodzie Łaźnica źniaŭ pra jaho dakumientalny film «Spadar Łandśbierhis».
Pra admienu ruskaj kultury
Viasnoj hetaha hoda Siarhiej Łaźnica apynuŭsia ŭ epicentry skandału z-za svajoj hramadzianskaj pazicyi. 19 sakavika jaho vyklučyli z ukrainskaj kinaakademii-z-za zaklikaŭ nie bajkatavać rasijskaje kino, a taksama z-za ŭdziełu ŭ fiestyvali rasijskaha kino ŭ Nancie.
Hety krok kinaakademii ŭ svaim intervju nazvaŭ pamyłkaj prezident Ukrainy Uładzimir Zialenski. Ale na hetym historyja nie skončyłasia. 21 maja, atrymlivajučy premiju France Culture na Kanskim kinafiestyvali za ŭniosak u kinamastactva, Łaźnica skazaŭ pramovu, u jakoj vystupiŭ suprać bajkotu ruskaj movy i ruskaj kultury.
Na dumku režysiora, takija zakliki pazbaŭlenyja łohiki i sensu. Jon padkreśliŭ, što ruskaja mova — jahonaja rodnaja mova, na jakoj jon havaryŭ u svaim rodnym horadzie Kijevie ź dziacinstva [Łaźnica naradziŭsia ŭ biełaruskich Baranavičach, ale ŭ Kijeŭ jahonaja siamja pierajechała, jak jon byŭ małym dziciom. — Red.], a ruskamoŭnaja kultura — dasiahnieńnie i bahaćcie Ukrainy.
Na fiestyvali ŭ Nidzie jon nie adroksia ad svaich tezisaŭ. «Hiermanija ŭžo admaŭlałasia ad Šekśpira, a Francyja ci Vialikabrytanija admaŭlalisia ad Vahniera i Hiote. Jany klalisia — klalisia na razryŭ aorty, što ichnija muzyka i tvory nikoli nie buduć hučać u ich krainach. Tomasa Mana [u vypadku francuzaŭ i brytancaŭ] heta, darečy, taksama tyčyłasia.
Ale, jak my bačym ciapier, heta byli absalutna durnyja ruchi cieła, jakija nijak nie dapamahajuć spynić vajnu», — skazaŭ režysior.
Padčas sustrečy. Fota: Hintaŭtas Biaržynski / Muziej Tomasa Mana
«Mnie zdajecca, nie vielmi prystojna ŭ čymści vinavacić ludziej, jakija ŭžo nie mohuć vam adkazać.
Ja dumaju, što Tałstoj adkazaŭ by na ŭsie pretenzii z nahody jaho tvorčaści — z nahody taho, što jon niejkim čynam stvaraŭ słavu «impieryi». Toj, jakaja isnuje ciapier. Ale jon, na žal, nie moža adkazać».
Sproby ŭskłaści adkaznaść za vajnu va Ukrainie na ruskich kłasikaŭ — miortvych paetaŭ, piśmieńnikaŭ, kampazitaraŭ, fiłosafaŭ i intelektuałaŭ, pavodle jahonaha pierakanańnia, nie vytrymlivajuć nijakaj krytyki. Łaźnica ličyć heta prykmietaj «bieskulturja».
«Kali Tomas Man pisaŭ «Razvažańni apalityčnaha» — tady išła Pieršaja suśvietnaja vajna — jon supraćpastaŭlaŭ kulturu i cyvilizacyju i adstojvaŭ kulturu. Pryčym u roli cyvilizacyi [u jaho] vystupali anhłasaksy, a kultury — Hiermanija i Rasija. Jon tak heta bačyŭ (praŭda, adzin z hledačoŭ nahadaŭ režysioru, što na zychodzie žyćcia Tomas Man škadavaŭ pra dumki, vykładzienyja u hetym tvory).
Jak mnie zdajecca, ciapier u nas zadača praściejšaja, pakolki my majem spravu z kulturaj i bieskulturjem.
Heta z nahody [bajkotu] Čechava, Čajkoŭskaha, Rachmaninava, Stravinskaha, Šastakoviča i hetak dalej i ŭsich hetych razmoŭ… Pa-mojmu, ich užo treba spynić. Usio i tak zrazumieła», — adrezaŭ hość fiestyvalu.
Pra pryrodnuju «žorstkaść ruskich»
«Ciapier zadajuć pytańni, čamu takija žorstkija i adkul takija biaźlitasnyja hetyja ludzi… Čytajcie Šałamava. Tam ža apisana heta hramadstva, jakoje ciapier uvasobiłasia ŭ takoj formie, jakoj my prosta nie zaŭvažali — nie mahli bačyć, tamu što jano jašče nie vyjaviłasia, ale sutnaść jaho ŭvasobiłasia.
Heta kryminalnaje hramadstva Hułaha, jaki raspoŭzsia na ŭsiu krainu, pra što Šałamaŭ i papiaredžvaŭ», — razvodzić rukami Łaźnica.
«Ź inšaha boku, ja čuju razmovy pra toje, što ŭsiu ruskuju litaraturu treba vykinuć, uklučajučy Šałamava, tamu što jon — ruski piśmieńnik. Heta niejki cyrk i absurd», — jašče raz źviarnuŭ uvahu režysior na pamyłkovaść pamknieńniaŭ bajkatavać usio ruskaje.
Vitaŭtas Łandśbierhis taksama vykazaŭsia na hetuju temu:
«Čałaviek i ludzi — heta roznaje. Navat pa adnosinach da niaščasnych ruskich. Adzin ruski — heta vydatny čałaviek. Šmat ruskich — heta strašna».
Vitaŭtas Łandśbierhis i Siarhiej Łaźnica. Fota: Hintaŭtas Biaržynski / Muziej Tomasa Mana
Pra kalektyŭnuju adkaznaść
«Jość vydatnaja kniha «Pytańnie ab vinavataści « [»Pytańnie ab vinavataści. Ab palityčnaj adkaznaści Hiermanii»], napisanaja niamieckim fiłosafam Karłam Jaśpiersam.
Pa-pieršaje, mienavita jon i prapanavaŭ hety termin. Ale jon, naturalna, nie kaža pra jaho jak pra jurydyčnaje vyznačeńnie. Jon kaža pra toje, što takoje pytańnie moža ŭźniknuć tolki ŭ tych, chto naležyć da naroda, jaki ździejśniŭ złačynstva, i heta ich unutranaja sprava — pytańnie sumleńnia kožnaha.
Kali vy spytajecie mianie, ci niasuć hramadzianie adkaznaść za toje, što robić ich urad, ja skažu: tak, niasuć. A dalej — heta pytańnie sumleńnia. Heta paŭpłyvaje tolki na majo staŭleńnie [da ich], ale nie na maje dziejańni», — kaža Łaźnica.
Ź inšaha boku, režysiora aburajuć biespadstaŭnyja abvinavačvańni, napadki i «pavyšanuju ŭvahu» da ruskich i biełarusaŭ vyklučna z-za ich «niapravilnaha hramadzianstva» abo nacyjanalnaści. Heta niezdarova, ličyć jon.
«Tak, usie ludzi, jakija ŭžo bolš za 30 hadoŭ, naprykład, žyvuć u Hiermanii, u jakich tam jość rachunki, ale pry hetym jany źjaŭlajucca hramadzianami Rasiei ci Biełarusi, atrymali z bankaŭ papieru, dzie ich prosiać paćvierdzić i rastłumačyć, adkul u ich tam hrošy. Heta prasili zrabić i tych, chto ŭžo try dziesiacihodździ atrymlivaje ad toj ža Hiermanii sacyjalnyja dapamohi. Heta šakavała mnohich, i heta vyhladaje, jak kampanija [pieraśledu]», — panarakaŭ dakumientalist.
Razam z hetym jon miarkuje, što rasijanie ŭsio ž niasuć adkaznaść za raźviazvańnie vajny.
«Što tyčycca śćviardžeńnia ab tym, što vinavataja tolki ŭłada, ale nie ludzi — heta sastarełaje pierakanańnie. Heta zusim nie tak. Vinavatyja ludzi, pakolki jany niasuć adkaznaść za tuju ŭładu, jakuju jany majuć».
Pra alternatyŭnaje raźvićcio Rasii Łaźnica raspavioŭ, što na jaho zrabiła mocnaje ŭražańnie apošniaja kniha historyka Juryja Fielšcinskaha i byłoha padpałkoŭnika KHB SSSR Uładzimira Papova «Ad čyrvonaha teroru da mafijoznaj dziaržavy». U joj raskazvajecca pra baraćbu partyi sa śpiecsłužbami, jakija ŭ kančatkovym vyniku ŭsio ž biaruć uładu, z-za čaho Rasija pieratvaryłasia ŭ toje, u što jana pieratvaryłasia.
«Kali b u 1991 hodzie, prapanoŭvajučy ekanamičnuju dapamohu Savieckamu Sajuzu, [Zachadam] była pastaŭlenaja ŭmova pravieści praces nad kamunistyčnym režymam, heta značyć lustracyju, i adchilić vialikuju kolkaść złačyncaŭ ad ułady, dapamahčy pierastvaryć krainu, viarnuć ułasnaść, pryniać zakony ab restytucyi, całkam źniščyć instytucyju, jakaja nazyvałasia KDB, moža być, Rasija pajšła b inšym šlacham», — skazaŭ režysior, adkazvajučy na pytańnie, ci byŭ u krainy šaniec stać inšaj paśla razvału Sajuza.
Jon pravioŭ paralel z paślavajennaj Hiermanijaj. Jaje hłybinnaje refarmavańnie, źmieny i admova ad nacysckaj ideałohii, pavodle jaho słoŭ, źviazanyja z tym, što kraina była padzielenaja na roznyja zony akupacyi. U suviazi z hetym niemcam pryjšłosia pryniać praviły hulni sajuźnikaŭ, a postsavieckaja Rasija znachodziłasia ŭ inšaj situacyi.
«Što tyčycca vajny va Ukrainie, kali b ciapier miljony ŭ Maskvie vyjšli na vulicy, ja dumaju, była b zusim inšaja historyja, ale, na žal, jany nie vyjšli. <…>
My pastajanna majem spravu z tatalitarnymi režymami. Heta ž tyčycca i mianie. Nie ja jaho znajšoŭ, a jon mianie.
Ja nie vybiraŭ, dzie mnie naradžacca. Ja naradziŭsia ŭ Savieckim Sajuzie, ale rana zrazumieŭ, što zusim nie tudy trapiŭ, i staŭ zadavać pytańnie «u čym prablema?». Heta pačałosia hadoŭ ź piaci. U mianie nie było kancepcyi narmalnaha žyćcia, akramia knižnaj, a vakoł žyćcio było vielmi dziŭnym — kałamutnym, jak u tumanie. Ale ŭ niejki momant ja zrazumieŭ, što maje nazirańni ŭsio-taki možna ŭvasobić u realnym žyćci. Akazałasia, što heta kino», — padzialiŭsia jon asabistaj historyjaj.
Padčas sustrečy. Fota: Hintaŭtas Biaržynski / Muziej Tomasa Mana
«Viarnuć narabavanaje»
Pytańnie ab viartańni ułasnaści zakonnym uładalnikam, jakija stracili jaje paśla 1917 hoda, jon ličyć adnym z klučavych faktaraŭ, jakija vyznačyli budučyniu krain, jakija vyraśli na abłomkach SSSR i Rasijskaj impieryi.
Siońnia na postsavieckaj prastory pra hetuju prablemu havorać vielmi redka — hetaja tema amal adsutničaje ŭ publičnaj prastory. Miž tym admova pravieści takuju reformu stała pavarotnym momantam u raźvićci, u tym liku i duchoŭnym, byłych sajuznych respublik.
«Viarnuć narabavanaje — heta vielmi važna. Ale kali ja kazaŭ pra heta palitykam u Rasii i va Ukrainie, na mianie hladzieli, jak na varjata, ale ž heta zusim narmalnaja reč. Kali nie rabić hetaha, u doŭhaterminovaj pierśpiektyvie nie budzie nijakaj ekanomiki. U takim vypadku atrymlivajecca tak, što toje, što było skradziena adnojčy, budzie skradziena znoŭ.
Ideja ab niedatykalnaści pryvatnaj ułasnaści pavinna žyć u rozumie kožnaha hramadzianina — na hetym usio trymajecca.
Druhi nieabchodny składnik, na jakim pavinna trymacca hramadstva — razumieńnie, što zakon adziny dla ŭsich. Stvorany [ŭ Rasii i va Ukrainie] dziaržaŭny abo aliharchičny kapitalizm nie maje dačynieńnia da taho kapitalizmu, jaki isnuje ŭ Zachodniaj Jeŭropie abo ŭ Amierycy», — adčakaniŭ Siarhiej Łaźnica.
Režysior-dakumientalist spasłaŭsia na knihu bałharskaha palityčnaha myślara Ivana Kraścieva.