«Bitva za murał». The New York Times pahutaryła z byłoj aktyvistkaj «Płoščy Pieramien»
Dzijana Karankievič zaraz žyvie ŭ Polščy. Byłaja palitźniavolenaja i žycharka «Płoščy Pieramien» apynułasia tam paśla taho, jak źbiehła z chatniaj chimii — biełaruska atrymała dva hady abmiežavańnia voli ŭ žniŭni 2021 hoda. The New York Times źviazalisia z aktyvistkaj i pahutaryli pra jaje pratesny šlach i važnyja ŭspaminy z samaha viadomaha minskaha dvara.
31.03.2022 / 15:32
Fota: Yauhen Attsetski
U 2018 hodzie Karankievič pierajechała ŭ adnu z troch identyčnych šmatpaviarchovikaŭ na pierasiačeńni Smorhaŭskaha traktu i vulicy Čarviakova. Dzijana, 30-hadovy majstar pa manikiury, žyła tam razam z mamaj i piacihadovym synam Cimafiejem i pracavała ŭ sałonie na pieršym paviersie adnaho z damoŭ.
Aktyvistka była śviedkaj padziej 6 žniŭnia, kali na praŭładnym kancercie ŭ honar čyhunačnych vojskaŭ, jakich u Biełarusi niama, hukaapieratary ŭklučyli pieśniu hrupy «Kino» «Pieriemien». Amal adrazu budučych «dydžejaŭ pieramien», jak paźniej nazvali hetych chłopcaŭ, aryštavali, a prykładna praz tydzień žychary troch budynkaŭ, u adnym ź jakich žyła Dzijana, pabačyli ŭ svaim dvary ich vialikuju čorna-biełuju vyjavu.
Paźniej Dzijana daviedałasia, što murał nie pavinien byŭ źjavicca ŭ ich dvary. Jaho chacieli raźmiaścić na miescy, dzie dydžei ŭklučyli pieśniu, ale mima prajazdžali siłaviki, i aŭtary murała prosta pabajalisia. U ich było usio hatova, tamu jany prosta raźmiaścili murał na pieršym lepšym miescy, dzie malavać było biaśpiečniej, — na dziciačaj placoŭcy va ŭłasnym dvary.
Dzijana ličyć, što, kali b murał raźmiaścili ŭ lubym inšym miescy, jon by nie zachavaŭsia. Mahčyma, kali b ułady vyrašyli jaho zafarbavać, jak jany heta rabili ź vialikaj kolkaściu inšych revalucyjnych hrafici, nichto b ich nie spyniŭ. Ale žychary «Płoščy Pieramien» — tak ciapier nazvali dvor — zaŭvažyli murał.
Z 2018 hoda Dzijana była aktyŭnaj karystalnicaj telehram-čata svajho doma. Kali pačałasia pandemija, u čacie susiedziaŭ aktyŭna abmiarkoŭvali apošnija naviny. Adnojčy tam uźnik kanflikt: adny ludzi krytykavali druhich, tych, jakija naciskali knopki ŭ lifcie klučami, kab nie naciskać palcami. Da razmovy dałučyŭsia Ściapan Łatypaŭ, žychar kvatery na 16 paviersie ŭ adnym z damoŭ.
Łatypaŭ, 41-hadovy arbaryst, raskazvaŭ udzielnikam čata pra toje, jak kraina pieražyvaje pandemiju: pra špitali, dzie nie chapała srodkaŭ, pra vysokuju kolkaść chvorych i pra toje, jak daktaroŭ prymušajuć maŭčać. Ściapan raźmiaściŭ u čacie fota kisłarodnych bałonaŭ i skazaŭ, što ŭ jaho doma ich try, tamu, kali niešta zdarycca, možna da jaho źviartacca.
Dzijana raskazvaje i pra inšaha karystalnika taho čata, 38-hadovaha prahramista Vasila Łohvinava. Kali minskija kamunalščyki ŭpieršyniu pasprabavali zafarbavać murał na «Płoščy Pieramien», Łohvinaŭ razam ź inšymi žycharami pajšoŭ jaho admyvać. U tyja ž dni žychary damoŭ pačali ŭpryhožvać aharodžu kala placoŭki BČB-stužkami i ładzić na Płoščy sustrečy.
* * *
Karankievič była znajomaja i ź inšym viadomym žycharom Płoščy pieramien — Ramanam Bandarenkam. Jana pačuła pra jaho, kali ŭ čacie pačali abmiarkoŭvać, što Bandarenka nibyta vielmi padobny da cichara — jon zaŭsiody apranaŭ tolki čornaje i nasiŭ kapiušon. Adnojčy ŭ dvary aktyvistka padyšła da jaho i naŭprost spytała: «Ty cichar ci nie?» Toj paviarnuŭsia da jaje i pahladzieŭ na jaje svaimi šyrokimi vačyma: «Ja? Ja Roma, ja nie cichar!» Miascovyja žychary narešcie ŭpeŭnilisia ŭ jaho ščyraści, kali pabačyli, jak Raman vučyć ich dziaciej malavać u dvary.
Viečaram 11 listapada Dzijana źbirałasia admyvać niecenzurny nadpis, jaki niechta zrabiŭ na budcy. Tam jana sustreła Bandarenku, jaki radasna paviedamiŭ, što jon syšoŭ sa svajoj pracy mieniedžera ŭ mahazinie i ciapier budzie prychodzić na Płošču kožny dzień. Trochi raniej jon paśpiachova prajšoŭ sumoŭje na pracu svajoj mary ŭ halinie hrafičnaha dyzajnu.
Dzijana Karankievič razam z synam u ich kvatery ŭ Varšavie. Fota: Emile Ducke / The New York Times
Da ich padyšoŭ Vasil Łohvinaŭ, jaki papiaredziŭ, što da Płoščy padjazdžajuć mikraaŭtobusy biez numaroŭ, tamu treba sychodzić. Dzijana zaŭvažyła ŭ dvary nieznajomych ludziej u maskach i kapiušonach. Jana napisała ŭ čacie zaklik nikomu nie vychodzić u dvor, ale adna žančyna jaho nie pračytała, bo viartałasia z mahazina ź dziciom. Jana sutyknułasia ź nieznajomcami, i da jaje dałučyłasia jašče adna žančyna, što prachodziła mima.
Bandarenka napisaŭ u čacie «Ja vychodžu» i vyjšaŭ na dvor.
Aktyvistka raskazvaje, jak razam ź inšymi žycharami «Płoščy Pieramien» jana sprabavała znajści Bandarenku ŭ špitali, jak dumała, što jaho prosta zatrymali, a potym daviedałasia, što Raman znachodzicca ŭ niejrachirurhičnym adździaleńni, i jaho apierujuć užo na praciahu niekalkich hadzin. Jon pamior na nastupny dzień u 19:10.
* * *
Viasnoj 2021 hoda žychary «Płoščy Pieramien» narešcie zaŭvažyli, što ź jaje źnikli siłaviki, jakija dziažuryli tam kala piaci miesiacaŭ — z dnia razhonu pratestaŭ, pryśviečanych hibieli Ramana Bandarenki. Tamu aktyvisty vyrašyli adnavić murał. Nočču 8 maja jany sabralisia ŭ haražy i nakiravalisia na Płošču. Dzijana i Vasil adnavili jaho za čatyry chviliny. Inšyja aktyvisty viarnuli na placoŭku BČB-stužki i ściah.
Na nastupnym tydni ich schapili siłaviki. Reč u tym, što adna z aktyvistak — žančyna, u jakoj było dzicia-invalid, parušyła praviły biaśpieki i syšła z Płoščy nie tym maršrutam, jakim było treba. Jaje tvar trapiŭ na kamiery nazirańnia. Toj ža ranicaj pryjšli i da samoj Karankievič, jaje telefonam skarystalisia, kab napisać Vasilu.
Aktyvistka spačatku dumała, što pojdzie pa administratyŭcy. Kali jana apynułasia ŭ RUUS, siłaviki spačatku dobra da jaje stavilisia: dazvolili niekamu prynieści joj šaŭrmu, spytali, ci zhodnaja jana, kali jaje telefon zabiaruć u jakaści dokazu.
Paźniej, u kamiery, Dzijana sustreła tuju samuju žycharku «Płoščy Pieramien», što trapiła na kamiery videanazirańnia. Jana i raskazała siłavikam, što mienavita Dzijana z Vasilom adnavili murał. Paźniej Karankievič navat była rada, što ich imiony nazvali: jana kaža, što nie viedaje inšych ludziej, jakija b vytrymali cisk padčas źniavoleńnia i ničoha b nie raskazali siłavikam.
Sud Dzijana čakała ŭžo doma — jaje vypuścili pad chatni aryšt. U toj ža čas z sałona, dzie raniej pracavała Karankievič, jaje zvolnili — ułady cisnuli na dyrektara ŭstanovy. Dzijana nie mieła ni pracy, ni mahčymaści pahutaryć ź siabrami, na dva miesiacy jana apynułasia ŭ hłybokaj depresii. Praź niejki čas joj pierasłali kantakt čałavieka, što dapamahaŭ achviaram palityčnych represij źjazdžać ź Biełarusi, i Dzijana ledźvie znajšła ŭ siabie siły zaniacca ŭłasnym vyratavańniem. Represii ŭ krainie pašyralisia, i joj stała zrazumieła, što treba biehčy.
U kancy žniŭnia prajšoŭ sud. Vasil Łohvinaŭ atrymaŭ dva hady chimii, Dzijana — dva hady chatniaj chimii. Praź niekalki dzion Dzijana z synam sieli ŭ mikraaŭtobus z chłopcam, jakoha jany ŭpieršyniu sustreli za dzień da taho. Jon davioz aktyvistku z synam da dziaržaŭnaj miažy, i tady jaje syn razam z amal nieznajomym čałaviekam pierasiekli miažu.
Tym časam Dzijana razam z Vasilom i jašče adnym biełarusam čakała sihnału ad Fiodara — čałavieka, što arhanizoŭvaŭ ich evakuacyju (paźniej akazałasia, što pad hetym imiem chavajucca roznyja aktyvisty). Tolki praz paŭtara miesiaca, u kastryčniku 2021 hoda, byłyja žychary «Płoščy Pieramien» narešcie pierabralisia va Ukrainu. Vasil i jaho siamja pierajechali ŭ Hdańsk, Dzijana z synam ciapier žyvuć u Varšavie. Paśla pačatku vajny va Ukrainie jana naviedvała pratesty kala biełaruskaj i rasijskaj ambasad, aktyvistka taksama dapamahaje biełarusam, što prybyvajuć u Polšču.
Apošni frahmient repartažu — hutarka z tymi aktyvistami «Płoščy Pieramien», što ŭsio jašče zastajucca ŭ Biełarusi. Karespandentka New York Times sustrakałasia ź imi ŭ kancy 2021 hoda na ŭmovach ananimnaści, jana viedała tolki ich psieŭdanimy. Niahledziačy na ŭsie represii, aktyvisty adčuvajuć tolki jašče bolšy hnieŭ da režymu: «Jany dumali, što zdolejuć nas zadušyć, ale ni ŭ jakim razie, my jość».