«Супрацоўнік ГУБАЗіКа ўзяў у мяне кнігу з вершамі і папрасіў аўтограф». Расказваем пра студэнта, які стварыў прафсаюз у БДУ
Падчас выбараў 2020 года пад хвалю рэпрэсій трапіла шмат студэнтаў, якія выйшлі на пратэсты. У адказ на жорсткія дзеянні ўлады ў пачатку восені мінулага года маладыя людзі арганізавалі ва ўніверсітэтах ініцыятывы для абароны сваіх правоў. Адным з такіх актыўных студэнтаў стаў Аляксандр Паршанкоў, адзін са стваральнікаў незалежнага прафсаюза студэнтаў БДУ. Пасля некалькіх затрыманняў Аляксандр быў вымушаны з’ехаць у Чэхію. Цяпер хлопец знаходзіцца ў бяспецы. Ён вырашыў расказаць «Нашай Ніве», што адбывалася на працягу гэтага года, пра размовы ў ГУБАЗіку і колькі ён цяпер павінен выплаціць за навучанне.
23.12.2021 / 22:19
Фота: уласны архіў
Аляксандру Паршанкову 22 гады. Ён вучыўся ў магістратуры на гістарычным факультэце БДУ і працаваў у Акадэміі навук. Пасля выбараў у 2020 годзе хлопец не змог заплюшчыць вочы на тое, што адбываецца, і вырашыў з аднадумцамі стварыць незалежны прафсаюз, які будзе дзейнічаць ва ўніверсітэце і абараняць правы студэнтаў.
«Мы вырашылі прапанаваць нейкі варыянт для тых, хто хацеў адстойваць свае правы легальнымі метадамі, — кажа Аляксандр. — З боку ўлады нам пастаянна казалі дзейнічаць легальна — мы і стварылі ячэйку Свабоднага прафсаюза Беларускага і замацавалі яе за Беларускім дзяржаўным універсітэтам.
Калі паўстала пытанне аб тым, хто будзе старшынёй, я сказаў усім прысутным, што я магістрант і што ў выпадку пераследу, мне будзе значна прасцей абараніцца: ёсць дыплом бакалаўра і я не прападу.
Другая прычына — як правіла, магістрантаў не адлічваюць, таму што іх вельмі мала. Трэцяя — у мяне быў статус лаўрэата стыпендыі прэзідэнта і лепшага студэнта БДУ. Гэта значыць, у мяне былі «тытулы», якія ў выпадку майго адлічэння не дазволілі б універсітэту сказаць, што яны адлічылі двоечніка».
«Мы змаглі актывізаваць выкладчыкаў»
За ўвесь час існавання ў Вольны прафсаюз уступіла больш за 400 чалавек. Хлопец лічыць, што гэта не шмат.
«Мы сабралі надзейны калектыў. Мы ганарымся, што ў дзейных шэрагах ёсць студэнты БДУ. Гэта важна, не ўсіх паспелі выціснуць. І яшчэ адзін важны момант — мы змаглі актывізаваць выкладчыкаў. Мы дапамагалі ім збірацца, змагацца за свае правы. Прафсаюз аб'ядноўвае бясстрашных, прынцыповых людзей», — кажа ён.
Кантакту з адміністрацыяй у незалежнага прафсаюза БДУ не атрымалася. Па словах Аляксандра, з імі ніхто не хацеў размаўляць. А ў кастрычніку 2020 года хлопец, па ініцыятыве начальніка аддзела па выхаваўчай рабоце БДУ, атрымаў дысцыплінарнае спагнанне загадам прарэктара. Прычына — збіраў у бібліятэцы заявы на ўступленне ў прафсаюз.
Далі дысцыплінарнае спагнанне за ажыццяўленне легальнай дзейнасці, быццам бы парушыў правілы карыстання бібліятэкай. А гэта падсудная справа для іх, між іншым, перашкода ажыццяўленню прафсаюзнай дзейнасці!
Усё казалі, што няма рэгістрацыі, але наш прафсаюз атрымаў рэгістрацыю як першасная арганізацыя Свабоднага прафсаюза Беларускага. А вось рэгістрацыю ў гарвыканкаме мы не змаглі атрымаць, бо нам у ёй адмовілі з фармальных прычын. Але гэта і не было патрэбна ў нашых маштабах для легальнасці», — кажа Аляксандр.
«Калі нас міліцыянт вадзіў у прыбіральню, сказаў, што ён не разумее таго, што адбываецца, але яму без розніцы, пры кім працаваць»
Першы раз Аляксандра затрымалі на маршы на Партызанскім праспекце.
«У РУУС да нас ставіліся яшчэ цярпіма. Вядома, была лаянка вакол, насмешкі з мяне, што калі я жыву ў інтэрнаце ў адным пакоі з хлопчыкам, то я гей, — кажа ён. — Калі нас міліцыянт вадзіў у прыбіральню, ён сказаў, што ён не разумее таго, што адбываецца, але яму без розніцы, пры кім працаваць. Будзе выконваць усё, што яму скажуць і пры Лукашэнку, і пры Ціханоўскай. Але ж далі патэлефанаваць маці!
Я адсядзеў толькі адны суткі ў Жодзіне, суд прысудзіў штраф у памеры 10 базавых. Гэта быў для мяне самы шчаслівы момант, бо калі я знаходзіўся ў камеры, зразумеў, што не выжыву.
Я не разумеў, як можна ў гэтых умовах правесці нават адзін дзень. А цяпер адзін такі дзень для кожнага з палітвязняў, напэўна, падаўся бы раем!»
Другі раз — 2 сакавіка 2021 года — да Аляксандра і яго сябра прыйшлі супрацоўнікі ГУБАЗіК наўпрост у інтэрнат. Да іх у дзверы пагрукалася вахцёрша са словамі: «Хлопчыкі, да вас прыйшлі!»
«Гэтыя таварышы прадставіліся супрацоўнікамі Маскоўскага РУУС, паказалі свае чырвоныя дакументы і хутка іх прыбралі, — расказвае ён. — Толькі калі паехалі па Нямізе, я даведаўся, што яны з ГУБАЗіКа. Адзін супрацоўнік, спытаўшы дазволу, ўзяў у мяне ў пакоі маю кнігу з вершамі і пасля папрасіў аўтограф. Я даў! Гэта было дзіўна ў нейкай ступені.
Падчас допыту адбывалася рознае: спрабавалі запалохваць, зносіны былі непрыгожымі, але некаторыя супрацоўнікі звярталіся да мяне на вы. Я адчуваў сябе ўпэўненым, бо ведаў, што не зрабіў нічога незаконнага. На той момант яшчэ не было разумення, што гэта не мае ніякага значэння. Я спрабаваў растлумачыць, што прафсаюз ім не вораг. Але для іх гэта не мела значэння. Мне пашанцавала, і я абышоўся папярэджаннем».
«Гэта былі зносіны двух ворагаў, якія паважаюць адзін аднаго»
Наступнае затрыманне адбылося практычна адразу — 5 сакавіка 2021 года. Аляксандра затрымалі на прафсаюзнай канферэнцыі, арганізатарам якой ён быў.
«Уварваліся людзі ў нейкім дзіўным адзенні. Шчыра кажучы, выгляд у іх быў няважны. Калі прывезлі ў РУУС, яны прымусілі мяне запісаць відэа аб тым, што прафсаюз распушчаны. Я гэта сказаў, але ад майго рашэння з прафсаюзам нічога не здарылася.
Зрабіў гэта для птушачкі. Тады ў мяне быў страх. Не за сябе, а за людзей, якія прыйшлі проста на наша мерапрыемства з цікавасці і якіх таксама затрымалі.
На гэты раз я не праявіў такую стойкасць. Бо адказваў не толькі за сябе. Цвёрдасці на гэтым допыце ў мяне не было.
Але хачу сказаць, што нам давядзецца навучыцца бачыць у гэтых людзях людзей. Нягледзячы на тое, што яны робяць. Таму што нам немагчыма паступаць такімі ж метадамі», — кажа Аляксандр.
Потым яшчэ некалькі разоў Аляксандра выклікалі ў ГУБАЗіК. Але, як кажа хлопец, ніякага супрацоўніцтва паміж ім і сілавікамі не было.
«Гэта былі зносіны двух ворагаў, якія паважаюць адзін аднаго. Размаўлялі на роўных. Вядома, сілы зусім не роўныя, але! Я не ведаю, навошта я быў ім патрэбны. Мы часта размаўлялі пра нейкія гістарычныя рэчы. Яны нават згадвалі Францыска Скарыну, дзейнасцю якога я навукова займаюся. Не думаю, што я быў ім цікавы як даносчык», — упэўнены Аляксандр.
Па словах Аляксандра, прасіў у супрацоўнікаў ГУБАЗіКа ён толькі два разы.
«Каб майму сябру на Акрэсціна перадалі акуляры. І другі раз я прасіў за студэнта Арцёма Баярскага. Калі я даведаўся, што яго затрымалі, паехаў пад будынак ГУБАЗіКа. Я хадзіў кругамі і думаў, што магу кагосьці ўбачыць знаёмага.
А потым, калі я быў чарговы раз у іх, я ўжо канкрэтна прасіў яго адпусціць. Але гэтага не атрымалася. І для мяне гэта асабістая трагедыя. І, вядома, мы казалі пра студэнтаў, якія ўжо тады былі ў СІЗА. Канечне, я быў вельмі наіўным, калі спадзяваўся, што атрымаецца некага выратаваць», — кажа хлопец.
«Я атрымліваў у Беларусі прэзідэнцкую стыпендыю — 123 рублі»
Аляксандр адмовіўся ад звання лаўрэата прэзідэнцкай стыпендыі, якую яму давалі падчас навучання на 3 і 4 курсах БДУ. Але не лічыць, што гэта было правільна, бо атрымліваў яе за ўклад у развіццё краіны.
«Тое, што стыпендыі ў Беларусі называюцца ў гонар прэзідэнта, — нічога не мяняе. У яго гонар палова краіны называецца, — расказвае малады чалавек. — Ды і няма насамрэч такой юрыдычнай працэдуры, як адмова ад звання нейкага. Я атрымліваў у Беларусі прэзідэнцкую стыпендыю — 123 рублі, а цяпер я атрымліваю стыпендыю вялікага прэзідэнта Чэхіі Вацлава Гавела — каля 250 еўра на месяц.
Дарэчы, пасля жніўня 2020 ад універсітэта не атрымаў ні капейчыны, акрамя звычайнай стыпендыі. Ва ўмовах, калі я з адкрытым тварам выказваў сваю пазіцыю, не бачыў магчымасці прасіць, на нешта прэтэндаваць, ведаў, што не дадуць».
Цяпер Аляксандр Паршанкоў з’ехаў у Чэхію, паступіў у дактарантуру на філасофскі факультэт Карлава ўніверсітэта.
«Ехаў на ўсё гатовае, паступаў на звычайных умовах, гэта не было нешта экстраннае. Я планаваў з'ехаць, калі зразумеў, што на Радзіме не дадуць працаваць, — гаворыць малады чалавек. — Мяне з радасцю тут сустрэлі, апякуюць і дапамагаюць на новым месцы.
Шмат дапамагае мой навуковы кіраўнік Ілля Лямешкін. Я вучуся на славянскай праграме, таму ў мяне няма праблем з рускай мовай, таму што яе разумеюць людзі, з якімі мне трэба мець зносіны.
Часам, вядома, з некаторымі трэба размаўляць на чэшскай або англійскай. Імкнуся вучыць чэшскую. Не скажу, што настырна, але асвойваю.
Мяне прымусілі з'ехаць. Мне было сказана, што ў аспірантуру я паступіць не змагу. Мяне хацелі адлічыць з магістратуры, але ў іх не атрымалася. З аспірантурай бы так не выйшла, не было сэнсу пачынаць змагацца. Тым больш стаяла пытанне аб маім размеркаванні.
З Акадэміі навук мяне звольнілі, адмянілі там размеркаванне і пераразмеркавалі ў яслі — сад — сярэднюю школу аграгарадка Жодзішкі ў Гродзенскай вобласці на пасаду настаўніка гісторыі. Я прынцыпова вырашыў аддаць грошы за ўсё навучанне, а гэта 35 тысяч рублёў, якія трэба выплаціць за паўгода, даводзіцца пастаянна працаваць. Ніхто не скажа, што я ўцёк ад гэтага. Я чалавек сумленны».
Аляксандр жартуе, што цяпер яго сапраўды можна назваць «чэшскім лялькаводам»: «Так, сапраўды. 250 еўра мне хапае толькі на сябе, але пры гэтым я яшчэ маю звычайную дактаранцкую стыпендыю».