Ludzi taŭściejuć pa dvuch typach: abo jabłyk, abo hruša. Što horš? Raskazvaje doktar
Čamu z hadami my taŭściejem? Ci sapraŭdy z časam u nas zamarudžvajecca abmien rečyvaŭ, što spryjaje naboru kiłahramaŭ? Jak lišniaja vaha škodzić našamu zdaroŭju? Ci možna, pachudzieŭšy, pierazapuścić arhanizm i pazbavicca mnohich balačak? Pra heta «Źviazdie» raspavioŭ niejrachirurh, navukovy supracoŭnik adździaleńnia puchlin hałaŭnoha mozha RNPC ankałohii i miedycynskaj radyjałohii imia M. M. Alaksandrava, vykładčyk kafiedry nieŭrałohii i niejrachirurhii BiełMAPA Humien Hurbanidžad.
18.12.2021 / 19:32
Fota: depositphotos.com
— Pryniata ličyć, što z uzrostam abmien rečyvaŭ u našym arhaniźmie zamarudžvajecca, i ad hetaha kiłahramy adkładvajucca kudy chutčej, čym u maładości…
— Sapraŭdy, z hadami ŭ nas pavialičvajecca vaha — raście žyvot, ściohny, pavialičvajecca padskurnaja tłuščavaja klatčatka. My źviazvajem heta z uzrostam i ličym, što, čym bolš nam hadoŭ, tym marudniejšy abmien rečyvaŭ. I jość zachvorvańni, jakija źjaŭlajucca z uzrostam: pavyšany arteryjalny cisk, boli ŭ sustavach, niekatoryja žanočyja chvaroby, ankałahičnaja zachvorvalnaść. I časta možna pačuć takoje apraŭdańnie: «A ty viedaješ, kolki mnie hadoŭ?»
Adnak apošnija daśledavańni vučonych, adno ź jakich apublikavanaje ŭ časopisie Scienc, pakazali, što heta nie tak. Asnoŭny abmien (jaki, jak my dumajem, z uzrostam pačynaje mianiacca) — heta enierhija, što patrebnaja našamu arhanizmu ŭ pakoi, kab jon pracavaŭ. Kala 60% enierhii asnoŭnaha abmienu zabirajuć hałaŭny mozh, piečań, serca i nyrki. Jak ni dziŭna, razam jany składajuć usiaho kala 5 % masy našaha cieła, ale patrabujuć vielmi šmat enierhii. Daśledavańnie ciahnułasia niekalki dziesiacihodździaŭ, padčas jaho vymiarali asnoŭny abmien u roznych ludziej: ad niemaŭlaci da pradstaŭnikoŭ stałaha vieku.
Vučonyja vyśvietlili, što ŭ dziaciej da hoda mietabalizm paskorany na 50% u paraŭnańni z darosłym. Z adnaho hoda da 20 jon źmianšajecca na try pracenty štohod. Z 20 da 60 hadoŭ asnoŭny abmien zastajecca niaźmiennym. I nie zaležyć ni ad połu, ni ad ciažarnaści, klimaksu ci inšych stanaŭ. Paśla 60 hadoŭ jon pačynaje źmianšacca na 0,7 % u hod. Takim čynam, u 20 hadoŭ i 60 u čałavieka abmien rečyvaŭ prykładna adnolkavy. Heta paćviaržaje nazirańnie, što pavieličeńnie vahi z uzrostam bolš charakternaje dla raźvitych krain, dzie ludzi bahaciejšyja i bolš mohuć sabie dazvolić. Takoje atłuścieńnie ŭ miedycynie maje nazvu mietabaličnaha sindromu.
— Ci aznačaje heta, što pačynajučy z 20 hadoŭ, usio žyćcio možna pražyć u adnoj vazie, skažam, 55 kiłahramaŭ?
‒ Navat krychu mienš, bo paśla 30 hadoŭ źmianšajecca myšačnaja masa, i ŭsio, što my nabirajem, — heta tłušč. My pavialičvajemsia ŭ pamierach ad dobraha žyćcia. U krainach Afryki takoj prablemy nie nazirajecca, a voś u ZŠA kala 40 % nasielnictva maje atłuścieńnie, tam prablema nabyła nacyjanalny maštab. Z-za hetaha źmianšajecca praciahłaść žyćcia. Praŭda, amierykancy, jakija majuć bolš vysoki sacyjalny status, sočać za svajoj fihuraj, starajucca mienš jeści, nie ŭžyvajuć hienna madyfikavanuju ježu, fast-fud.
— Mietabaličny sindrom adnosicca da tych chvarob, jakija «nie balać»?
— Sapraŭdy, heta tak, i, na vialiki žal, ludzi źviartajucca da doktara tolki tady, kali atrymlivajuć uskładnieńni. Čałaviek zvyčajna ni na što nie skardzicca, nie idzie da ŭrača i, samaje cikavaje, istotna pataŭścieŭšy, moža adčuvać siabie lepš. Pryčym treba zaŭvažyć, što mietabaličny sindrom — prablema nie tolki darosłych, ale i dziaciej.
Fota: depositphotos.com
‒ Jak jaho ŭ siabie zapadozryć?
— Mietabaličny sindrom charaktaryzujecca pavieličeńniem akružnaści talii (bolš za 102 sm u mužčyn i 88 sm — u žančyn), hipiertanijaj (bolš za 130/85 mm rt. sł), pavieličeńniem uzroŭniu hlukozy (bolš za 5,6 mmol/ł), źmienaj adčuvalnaści kletki da insulinu (tryhlicerydy bolš za 1,7 mmol/ł), źmianieńniem suadnosinaŭ drennaha i dobraha chalesterynu (mienš za 1,04 mmol/ł dla mužčyn i 1,29 dla žančyn).
Kali chacia b try z hetych umoŭ vykonvajucca, tady možna stavić mietabaličny sindrom. I ŭsio heta nastupstvy atłuścieńnia. Pryčym tut niavažna, jakuju ježu my ŭžyvajem — karysnuju ci škodnuju, samaje hałoŭnaje — kałoryi, jakija atrymlivajem. Kali ich kolkaść pieravyšaje normu, jakuju arhanizm raschoduje, to my krok za krokam nabližajemsia da mietabaličnaha sindromu.
— Ci možna hety praces adkrucić nazad, kali sieści na dyjetu i jeści mienš?
— Usio zaležyć ad taho, na jakim etapie mietabaličnaha sindromu my pačynajem strajnieć. Cisk u niekatorych vypadkach moža ŭrehulavacca. Ale jość i niezvarotnyja źmianieńni: naprykład, u ścienkach sasudaŭ, jakija stanoviacca mienš ełastyčnymi, adkładvajucca chalesterynavyja blaški. I kali čałaviek pachudzieje, jamu stanie lahčej: źmienšycca nahruzka na sustavy i pazvanočnik, sercu budzie palohka. Ale źmianieńnie sasudaŭ i blaški zastanucca, lekaŭ ad hetaha niama. Tamu lepš spyniać mietabaličny sindrom u samym pačatku.
— Čym niebiaśpiečny mietabaličny sindrom?
— Atłuścieńnie — heta prablema, jakaja raście marudna, ale pryvodzić da peŭnych surjoznych chvarob. My ŭžyvajem kałoryj bolš, čym raschodujem, i pačynajem nabirać vahu. Heta adbyvajecca pa dvuch scenaryjach. Jość ludzi, jakija taŭściejuć, i heta adrazu zaŭvažna, a jość tyja, jakija, zdajecca, i nie mocna nabrali, ale vahi pakazvajuć bolš, čym možna padumać. U ich pieravažna raźvivajecca ŭnutrany tłušč. I hety tłušč jakraz i jość toje, što zapuskaje ŭsie niehatyŭnyja pracesy.
Unutrany tłušč nam, nasamreč, patrebny. Jon padtrymlivaje našy orhany, sahravaje ich, bo pracuje jak termaizalacyja, amartyzuje ŭdary. Ale prablemy pačynajucca, kali hetaha tłušču stanovicca zašmat.
Ludzi taŭściejuć pa dvuch typach: abo jabłyk, abo hruša. Fihura pieršaha čałavieka nahadvaje šar, tłušč adkładvajecca ŭ rajonie talii, druhoha — hrušu, bo tłušč pieravažna nazapašvajecca ŭ nižniaj častcy. Pieršy typ bolš niebiaśpiečny.
Kali suadnosiny akružnaści talii da rostu ŭ žančyn pieravyšajuć 0,48, a ŭ mužčyn — 0,52, možna kazać pra atłuścieńnie i pačatak prablemy. Jość, kaniešnie, ludzi, u jakich pačynaje raści padskurnaja klatčatka, a nie ŭnutrany tłušč, u ich mietabaličny sindrom raźvivajecca bolš marudna. Jość ludzi, u kaho jość atłuścieńnie, a mietabaličny sindrom nie nazirajecca, ale heta redkaść i vyklučeńnie z praviła.
Što adbyvajecca pry mietabaličnym sindromie? U arhaniźmie nazapašvajecca vialikaja kolkaść unutranaha tłušču. U im uskładnieny krovazvarot, i z-za hetaha tłustyja kletki pačynajuć dystrafiravacca i admirać. U hety čas stymulujecca imunnaja sistema, vypracoŭvajucca zapalenčyja interlekiny. Jany zjaŭlajucca asnoŭnaj pryčynaj chraničnaha zapaleńnia u našym arhaniźmie.
Interlekiny pačynajuć raspaŭsiudžvacca pa ŭsim arhaniźmie, vyklikajučy roznyja prablemy: ad sardečna-sasudzistych i cukrovaha dyjabietu druhoha typu da ankałahičnych i aŭtaimunnych. Heta i niejradystrafičnyja źmianieńni, takija jak demiencyja i chvaroba Alchiejmiera.
Akramia taho, unutrany tłušč traplaje ŭ piečań, vyklikaje tłuščavuju dystrafiju, što ŭ svaju čarhu zapuskaje mnohija pracesy ŭ našym arhaniźmie. Tłušč moža nazapašvacca pamiž roznymi myšačnymi vałoknami i takim čynam pamianšać adčuvalnaść kletak da insulinu, što ŭ dalejšym pryviadzie da cukrovaha dyjabietu druhoha typu.
Asłablajecca imunnaja sistema, mohuć uźnikać roznyja ankałahičnyja chvaroby, naprykład, rak endamietryju i małočnych załoz u žančyn, rak prastaty ŭ mužčyn, a taksama rak stravavoda, kišečnika.
Kaniečnie, heta nielha śpisvać tolki na atłuścienńnie, upłyvajuć i kancerahiennyja faktary, i hienietyčnyja. Adnak mietabaličny sindrom — dadatkovaje masła ŭ ahoń.
Pry atłuścieńni pastupova pačynajucca ateraskleratyčnyja źmianieńni ścienak sasudaŭ. Zjaŭlajucca ateraskieratyčnyja blaški, jany ŭpłyvajuć na trombaŭtvareńnie, što pryvodzić da insultu i infarktu.
Źmianiajucca sami ścienki sasudaŭ — stanoviacca hrubymi i nieelestyčnymi, što pryvodzić da pavieličeńnia arteryjalnaha cisku.
Lišniaja vaha moža ŭpłyvać na rabotu nyrak, padstraŭnikavaj załozy, piečani — jany pavialičvajucca ŭ abjomie. Dadatkovyja kiłahramy mohuć być pryčynaj kistoznych utvareńniaŭ jaječnikaŭ.
U mužčyn źmianšajecca ŭzrovień testasteronu i asłablajecca patencyja, u žančyn taksama moža raźvivacca fryhidnaść. Usio heta daje vialiki šturšok da pavieličeńnia bijałahičnaha ŭzrostu čałavieka.
I, na žal, ludzi źviartajucca da doktara, jak praviła, tolki tady, kali atrymali hetyja ŭskładnieńni: išemičnuju chvarobu serca, infarkt, mikrainsult, cukrovy dyjabiet, hiniekałahičnyja chvaroby, boli ŭ sustavach.
Jość niekatoryja endakrynnyja hienietyčnyja zachvorvańni, jakija viaduć da atłuścieńnia, jak naprykład, chvaroba Kušynha, ale jany sustrakajucca nie tak časta. I takim ludziam patrabujecca surjoznaja miedycynskaja dapamoha, ad dyjety jany nie chudziejuć. Kali čałaviek supakojvaje siabie i kaža, što takaja ŭ jaho hienietyčnaja schilnaść, čaściej za ŭsio heta nie tak.
Fota: depositphotos.com
— Niahledziačy na toje, što abmien rečyvaŭ adnolkavy z 20 da 60 hadoŭ, mianiajecca harmanalny fon, u pryvatnaści, u žančyn padčas ciažarnaści ci klimaksu. Kažuć, što heta spryjaje naboru kiłahramaŭ.
— Na asnoŭny abmien heta nie ŭpłyvaje, i ŭ daśledavańni heta było adznačana. Harmony — prahiesteron i estrahien u dadzienym vypadku — nijak nie ŭpłyvajuć na abmien rečyvaŭ. Varta prosta sačyć za saboj.
— Ale z čym tady źviazana, što ŭ maładości mnohija z nas bolš chudyja, čym va ŭzroście?
— Z tym, što my stanovimsia bolš lanivymi. Arhanizm pryvykaje atrymlivać chutkaje zadavalnieńnie ad ježy, a my mienš ruchajemsia.
Kali chłopca-školnika ci studenta paklikać hulać u futboł, jon prabiehaje paŭdnia i nie ŭspomnić pra ježu. A darosłaha mužčynu, kali ŭ jaho źmianiŭsia ład žyćcia, jašče pasprabuj vyciahnuć u spartyŭnuju zału! U maładym uzroście i dziaŭčaty bolš aktyŭnyja. A siedziačy doma ź dziećmi, taŭściejuć, bo małoje treba karmić šmat razoŭ na dzień, ale jano zjadaje adnu łyžku kašy, a mama — usiu talerku. A potym apraŭdvajuć svoj stan ciažarnaściu i rodami.
Dy i mnohija zamiest taho, kab šukać prablemu ŭ sabie, znachodziać apraŭdańni — u ciažarnaściach, uzroście. Ludzi achvotna nazyvajuć svoj uzrost, ale nikomu nie chočuć pakazvać, kolki zjadajuć na abied ci viačeru.
— Jak zmahacca ź mietabaličnym sindromam?
— Lubuju chvarobu lahčej papiaredzić, čym lačyć. Ale kali my viedajem, što z uzrostam naš abmien rečyvaŭ amal nie mianiajecca, a atłuścieńnie niaźmienna pryviadzie da mietabaličnaha sindromu, to my musim rabić vybar. Što nam u žyćci bolš važnaje: zdaroŭje ci ład žyćcia, jaki viadziom, i toje zadavalnieńnie, jakoje atrymajem ad ježy? Doktar, darečy, taksama musić być prykładam. Kali jon sam ledź źmiaščajecca za stałom, to jaho parady naŭrad ci buduć pačutyja pacyjentam.
Kali my pryjšli da mietabaličnaha sindromu, varta źmienšyć kolkaść kałoryj, jakija pastupajuć u arhanizm. My možam jeści šmat, ale pavinny ŭrehulavać kałoryi. Kali kolkaść kałoryj pieravyšaje toj uzrovień, jaki my raschodujem, jany iduć u skarbonku mietabaličnaha sindromu. Kali my jadzim šmat niekałaryjnaj ježy, to prosta raściahvajem straŭnik, ale vialikich krokaŭ da mietabaličnaha sindromu nie robim.
Čas ad času možna prymać miedfarmin — heta tabletki, jakija pavialičvajuć adčuvalnaść kletki da insulinu, takim čynam my zmahajemsia z pavielečeńniem uzroŭniu insulinu ŭ arhaniźmie i zatarmožvajem praces raźvićcia mietabaličnaha sindromu. Fizičnaja nahruzka taksama maje značeńnie.
Fota: depositphotos.com
— Ci moža dapamahčy chirurhičnaje vydaleńnie tłuščavych adkładaŭ abo lipasakcyja ŭ baraćbie ź mietabaličnym sindromam?
— Na žal, heta nie vyratoŭvaje. Lipasakcyja źmianšaje nahruzku na pazvanočnik, sustavy noh, bo vaha stanovicca mienšaj. Ale ź mietabaličnym sindromam takim čynam my zmahacca nie možam, bo asnoŭnaja prablema — visceralny tłušč unutry arhanizma. Lipasakcyjami ad jaho nie pazbavišsia — tut treba chudzieć samastojna.
Mietabaličny sindrom — chvaroba raźvitych cyvilizacyj, tych, chto moža dazvolić sabie šmat jeści. I na heta pracuje cełaja industryja, u tym liku i rekłamnaja. Čym bolš my ŭžyvajem ježy, tym lepš dla kampanij, jakija vyrablajuć charčovyja pradukty. Im nie vyhadna, kab my mała jeli i nabyvali mienš praduktaŭ. Adsiul i šmat teleprahram: što zjeści, kab pachudzieć. Ale tut praviła inšaje: dla taho, kab pachudzieć, varta mienš jeści.
— Chudzizna — załoh zdaroŭja?
— Kali pahladzieć na doŭhažycharoŭ, jakim pad sto hadoŭ ci navat bolš, siarod ich niama toŭstych. Kaniečnie, na praciahłaść žyćcia ŭpłyvaje i hien doŭhažycharstva, ale siarod tych, kamu pad sto hadoŭ, niama ludziej ź vialikaj vahoj.