Ružany — pałac-fieniks ź biełaruskim charaktaram. Uparta ŭzdymaŭsia paśla žachlivych razbureńniaŭ FOTY
Jak tolki nie nazyvajuć hety pałac. «Biełaruski Viersal» — majučy na ŭvazie razmach i ambicyi jaho stvaralnikaŭ. Abo «Biełaruski Kaliziej» — majučy na ŭvazie vieličnyja ruiny, u jakija pieratvaryli jaho čas i ludzi. Možna jašče nazvać jaho pałacam-fieniksam, bo paśla amal poŭnaha źniščeńnia jon raz za razam uzdymaŭsia — jašče pryhažejšym. Pra historyju Ružanaŭ i pra toje, jak jany siońnia nabyvajuć novaje žyćcio my raskažam u hetym materyjale, jaki staŭ mahčymym dziakujučy Kärcher — niamieckamu brendu z doŭhaj historyjaj, vysokaefiektyŭnaja chatniaja i sadovaja technika jakoha siońnia cenicca va ŭsim śviecie.
07.06.2021 / 00:28
Kärcher — heta niamiecki vytvorca sučasnaj jakasnaj bytavoj i prafiesijnaj techniki dla doma i sada, zapatrabavanaj va ŭsim śviecie. Minimyjki, pyłasosy, sadovaja technika, škłoačyščalniki, akonnyja pyłasosy, prasavalnyja sistemy i šmat inšych karysnych pryład Kärcher vielmi sprościać vam žyćcio. I ŭ vas vyzvalicca čas dla zachaplalnych padarožžaŭ pa Biełarusi. Vandrujma razam!
Siońnia Ružany — heta navat nie rajonny centr, prosta miastečka miž Słonimam i Pružanami, Vaŭkavyskam dy Ivacevičami ŭ Bresckaj vobłaści. A byli časy (i heta byli časy VKŁ), kali pa niekatorych paramietrach Ružany sastupali tolki staličnaj Vilni.
Uzvysilisia jany dziakujučy mahnackamu rodu Sapiehaŭ, a kali kazać kankretna —dziakujučy kniaziu Lvu Ivanaviču, jakoha viedaje siońnia kožny školnik.
U 1598-m, kali Leŭ Sapieha kupiŭ Ružany, jon užo byŭ kancleram (pasada nakštałt premjer-ministra siońnia) Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, byŭ znanym dypłamatam i zakanadaŭcam — stvaralnikam Statuta VKŁ, zvodu zakonaŭ, jakim našy prodki karystalisia paśla bolš za 250 hadoŭ.
U kancy XVI stahodździa vialiki kancler vyvieŭ svoj rod na najvyšejšyja pazicyi ŭ dziaržavie — navat Radziviłaŭ udałosia paciaśnić, ich zorka znoŭ uzydzie paźniej. Sapieham nie stavała tolki radavoha hniazda, adpaviednaha ich vieličy. I takim pa zadumie kniazia Lva musili stać Ružany.
Tut zastavaŭsia ad kolišnich haspadaroŭ Tyškievičaŭ stary draŭlany pałac. Ale heta byŭ nie maštab Sapiehi. U Ružanach raspačynajecca budaŭnictva, jakoha śviet nie bačyŭ. Padsypajecca placoŭka (pahorak, na jakim siońnia staić pałac, častkova rukatvorny), kapajucca ravy i stavy. Patrebu ŭ materyjale dla ścien zabiaśpiečvajuć až try cahielni (a navakolle słavicca pokładami vydatnaj hliny)…
Lvom Sapieham u Ružanach i siońnia hanaracca — jamu navat pryśviacili dušeŭnuju draŭlanuju skulpturu na centralnaj płoščy. Uvohule, ružanskija raźbiary dosyć zapatrabavanyja. Nidzie nie pabačyš stolki draŭlanych panoŭ i šlachty «załatoha vieku», jak u Ružanach
Ad Hučy ci nie ad Hučy?
Užo ŭ 1604 hodzie, jak śviedčać invientarnyja zapisy, u pałacy možna było žyć — u «vialikim domie» zašklili vokny i pastavili piečki. Z haspadarčych zapisaŭ Ružanskaha zamka vynikaje, što ŭ majontku była apteka, papiernia, cahielnia, młyny, źviaryniec, dzie trymali lebiedziaŭ, tartak, psiarnia z sabakami anhlijskaj parody («brytanami») i nahladčykam-maskvicinam. A ŭ samim pałacy — vialikaja biblijateka.
Pałac kniazia Lva — nie toj, što dastajaŭ da našaha času. Jon istotna adroźnivaŭsia. Adkrytyja arkady, kałony i vialikija vokny ŭ pačatku XVII stahodździa vyklikali b družny rohat u maskoŭskich dy šviedskich nachodnikaŭ, dyj miascovaja navałač paradavałasia b. Pieršaja sapiehaŭskaja rezidencyja mieła mocnyja ścieny, try abarončyja viežy, cahlanyja sklapieńni i dvuchjarusnyja padziemnyja schovy.
Uvachod u zamkavyja padziamielli abharodžany. Łazić tudy niebiaśpiečna
Architektar Valancin Kałnin ličyŭ, što pieršy sapiehaŭski pałac byŭ padobny da rezidencyi biskupa Myškoŭskaha ŭ Ksionžy Vielkim u centralnaj Polščy. Pryčym nie tolki svaim kryžapadobnym, kali hladzieć źvierchu, prajektam, ale i arhanizacyjaj navakolnaj haradskoj prastory: abodva zamki zbudavanyja na ŭzvyšeńni, pierad imi vialiki dvor, procilehły fasad źviernuty na haradskuju zabudovu.
Pałac u Ksionžy Vielkim. Litahrafija Napaleona Ordy
Pałac u Ksionžy Vielkim budavaŭ u 1590-ja słavuty italjanski architektar Sanci Hučy. Blizkija hady i padabienstva prajektaŭ dazvalajuć vykazać viersiju, što Hučy prykłaŭ ruku i da Ružanskaha pałaca.
Fłarencijcu Sanci Hučy, prydvornamu architektaru vialikich kniazioŭ litoŭskich i polskich karaloŭ, časam prypisvajuć taksama budaŭnictva Staroha zamka i Farnaha kaścioła (Fary Vitaŭta) u Hrodnie. Adnak, jak spraviadliva zaŭvažajuć skieptyki, prychilniki hetaj teoryi abapirajucca nie na krynicy i śviedčańni, a na zakony łohiki. Z Ružanami — taja ž historyja.
Chaj sabie pałac Sapiehaŭ i nie byŭ «ad Hučy», karali dy vialikija kniazi nie hrebavali pryjazdžać siudy. Zachavalisia śviedčańni pra vizit karaleviča Uładzisłava, syna polskaha karala i vialikaha kniazia litoŭskaha Žyhimonta III Vazy. Uładzisłaŭ kiravaŭsia ŭ Maskvu być carom pa zaprašeńni častki tamtejšaha bajarstva. Z taho prajektu ničoha nie vyjšła, a najbolšaj pieraškodaj staŭ rodny tata, jaki chacieŭ sam sieści na maskoŭski tron…
Paźniej Uładzisłaŭ, užo ŭ jakaści karala Rečy Paspalitaj, nadaść Ružanam mahdeburhskaje prava. Mahčyma, u znak padziaki jaho z nadzvyčajnaj pyšnaściu budzie paśla prymać u Ružanach Kazimir Leŭ Sapieha, syn Lva. Balavańnie doŭžyłasia dzieviać dzion, a na raźvitańnie kniaź padaravaŭ karalu załatuju talerku i hałandskija špalery, a karalevie — piarścionak za 16 tysiač dukataŭ i futra z maskoŭskich sabaloŭ. Dy što karaleva — kožnaja frejlina atrymała piarścionak z rubinam.
Bankietny stoł Sapiehi byŭ aformleny kanceptualna: «Čatyry masiŭnyja dziki, jakija simvalizujuć čatyry siezony; dvanaccać smažanych aleniaŭ, adpaviednych dvanaccaci miesiacam. Vakoł — doŭhija pirožnyja, roŭnyja hadavoj kolkaści tydniaŭ. Zatym 365 chlaboŭ, jakija simvalizujuć hadavuju kolkaść dzion, 52 srebnyja bočački jak adpaviednaść 52 tydniam, 365 butlaŭ vuhorskaha vina. A dla prydvornych słuh — cełych 8700 litraŭ miodu, što adpaviadaje kolkaści hadzin u hodzie».
Jość taksama źviestki, što na čas pryjezdu Uładzisłava z Ružanaŭ vysielili žycharoŭ, kab u ich damach raźmiaścić karaleŭskich słuh.
Ružanskaja valuta
Adkul bralisia ŭ Sapiehaŭ takija bahaćci, kab raskidacca piarścionkami, fundavać chramy, budavać pałacy? Ich skarbam byli ŭradlivyja ziemli.
U Zachodniaj Jeŭropie chutka raśli harady, a razam ź imi — patreba ŭ chlebie. U partovym Hdańsku ciaham XVI stahodździa ceny na zbožža vyraśli ŭ piać razoŭ. Šlachta i mahnaty VKŁ kinulisia pierarablać svaje siaredniaviečnyja dvary ŭ falvarki. Hałoŭnaje adroźnieńnie — falvarak nie tolki zabiaśpiečvaje haspadaroŭ, ale i dazvalaje mieć liški pradukcyi na prodaž.
Usie zamki, chramy i pałacy epochi Vialikaha Kniastva, jakija siońnia ciešać naša voka, zbudavanyja na tyja chlebnyja hrošy, uziatyja z paletkaŭ, ščodra palitych mužyckim potam.
Ružanskaja łatyfundyja Sapiehaŭ u siaredzinie XVII stahodździa składałasia z šaści falvarkaŭ: Ražana, Łasosnaja, Vitaraž, Busiaž, Bližniaja i Pałonsk.
Niby mini-dziaržava, jana sama zabiaśpiečvała siabie ŭsim nieabchodnym. Pryčym nie tolki zbožžam, miasam, rybaj z zamkavych stavoŭ, aharodninaj, pivam, miadami. Ale jašče i papieraj, kanatami, navat škielcami dla akon u karetach, u jakich Sapiehi vandravali. Usio heta vyrablałasia ŭ Ružanach.
Praŭda, kuplać davodziłasia vino i sol.
Chleb nie tolki davaŭ hrošy, ale i zamianiaŭ ich pry ŭnutranych raźlikach. Zbožžam płacili majstram i rabotnikam, jakija pracavali pry pałacy — mularam, cieślam, ziemlakopam, «klepačam, jakija rabili kanaty dla padymańnia kaścielnaj viežy».
Samomu jahamości kniaziu Sapiehu, kali toj vypraŭlaŭsia ŭ Varšavu, u darohu davali pšanicu — na chleb i krupnik. Ale taksama spažyŭnymi pšaničnymi krupami častavali žabrakoŭ, što byvali ŭ vialikim domie.
Anhlijskich dohaŭ karmili aŭsiankaj z aŭsa, što siejali na lasnych dzialankach. Mužykam było vyhadna raspracoŭvać takija dzialanki — ź ich byŭ mienšy padatak, čym z «hatovaj» vornaj ziamli.
Sapiehi trymali pry zamku i bolš vuzkich śpiecyjalistaŭ, takich jak hadzińnikavy majstar, mastak, złotnik (juvielir). U časy kniazia Kazimira Lva, jaki lubiŭ muzyku, u Ružanach źjaviłasia pieršaja kapeła, u jakuju zaprašali cyhanoŭ-cymbalistaŭ.
Śviaty Kazimir
Razam z Mahdeburhskim pravam Ružany atrymali hierb z vyjavaj śviatoha Kazimira. Hety śviaty z rodu Jahiełonaŭ ličyŭsia apiekunom Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Za takim vybaram taksama bačycca imknieńnie Sapiehaŭ padvysić statusnaść radavoha hniazda. Vidać, peŭny ŭpłyŭ na vybar mieła i imia haspadara — Kazimir Leŭ.
Jość na ružanskaj płoščy i raźblony śviaty Kazimir
Cikava, što mienavita ŭ Ružanach padčas vajny z Maskovijaj, kali car Alaksiej Michajłavič zachapiŭ Vilniu, pierachoŭvali moščy hetaha śviatoha, zamuravaŭšy ich u ścianu.
U toj samy, vidać, čas u šmatjarusnych padvałach Ružanskaha pałaca zachoŭvali dziaržaŭny skarb VKŁ.
Ružany razburyli susiedzi
Ale navat śviaty Kazimir nie zmoh uratavać Ružanski pałac ad biedstva Rečy Paspalitaj — mahnackich vojnaŭ. U samym kancy XVII stahodździa rezidencyju Sapiehaŭ, jakaja pierastajała i maskavitaŭ, i šviedaŭ, i kazakoŭ, splundravali susiedzi, u tym liku Ahinskija — prodki aŭtara słavutaha «Pałaneza».
Farmalnaj pryčynaj zachopu było toje, što na vybarach čarhovaha karala Rečy Paspalitaj Sapiehi stajali za francuzskaha prynca Kanci, a Ahinskija — za saksonskaha kurfiursta Aŭhusta Mocnaha. Prychilnikaŭ saksonca było mienš, ale jaho kandydaturu padtrymlivaŭ rasijski car Piotr I — i byŭ hatovy ŭvieści ŭ Reč Paspalituju vojski. Piatru było važna, kab karalom nie staŭ francuz — Rasija tady vajavała z Turcyjaj, a Francyja była sajuźnicaj apošniaj, i car bajaŭsia ŭdaru ŭ śpinu ad Rečy Paspalitaj.
Ale, jak heta byvaje padčas hramadzianskich vojnaŭ, na intaresy vialikaj palityki nakładałasia źviadzieńnie starych miascovych rachunkaŭ. A Sapiehi i Ahinskija amal 70 hadoŭ kanfliktavali za pravy na Dubrovienskaje hrafstva.
Kali Aŭhust staŭ usio ž karalom, tahačasny hałava rodu, vilenski vajavoda Kazimir Jan Sapieha, vyrašyŭ adździalić ad Rečy Paspalitaj Vialikaje Kniastva Litoŭskaje i sam im kiravać. Ale jaho vojska było raźbitaje kaalicyjaj z Radziviłaŭ, Ahinskich i Višniavieckich.
Ružany razrabavali tak, što navat šviedski karol Karł CHII, jaki praź niekalki hadoŭ prachodziŭ tut, byŭ uražany maštabami razbureńniaŭ. A jon u hetym raźbiraŭsia, paviercie.
Sapieha, jaki zaprasiŭ Biekiera
Ružany mohuć taksama być simvałam nacyjanalnaha charaktara, upartaści prodkaŭ, jakija raz za razam, paśla ŭsich katastrof i razbureńniaŭ, adnaŭlali svoj dom. Praz paŭstahodździa paśla źniščeńnia novy haspadar vyrašyŭ adbudavać Ružany ź jašče bolšaj pyšnaściu.
Polny hietman, a paśla i vialiki kancler VKŁ Alaksandr Sapieha zaprasiŭ adnaŭlać pałac saksonskaha architektara Jana Samuela Biekiera. Dakładniej, heta było nie adnaŭleńnie, a pieraradžeńnie starych baročnych ruin u šedeŭr kłasicyzmu.
Płan hałoŭnaha fasada
Biekier prybraŭ staryja asimietryčnyja viežy (dźvie razabrali, a treciuju ŭbudavali ŭ novy pałac), prybudavaŭ da hałoŭnaha budynka antyčny porcik z kałonami, prydumaŭ arkady sprava i źleva, jakija złučali pałac ź inšymi budynkami ŭ adzin kompleks.
Kałanady, padobnyja da rymskich vijadukaŭ, — paznavalnaja admietnaść Ružanaŭ
Urešcie, sprajektavaŭ budynak teatra i bramu ŭ vyhladzie tryumfalnaj arki.
Dźvie abarončyja viežy staroha pałaca razabrali, a treciuju, zachodniuju, umantavali ŭ novy budynak
Dva pałacy ŭ adnym: miaža staroj i naviejšaj cehły.
Jak dziaržaŭny dziejač Alaksandr Sapieha byŭ nieadnaznačny. Kazali, što vysokich pasad jon dasiahnuŭ dziakujučy ramanam svajoj žonki z nabližanymi da karala. Sapieha dałučyŭsia i da Tarhavickaj kanfiederacyi, arhanizavanaj carycaj Kaciarynaj II dla źniščeńnia Rečy Paspalitaj.
Mahčyma, Sapieha byŭ z toj pašyranaj katehoryi mahnataŭ, jakija byli bolšymi patryjotami svaich majontkaŭ, čym Ajčyny. Kazali, što i da kanfiederacyi jon dałučyŭsia z umovaj, što rasijskaje vojska abaronić jaho ŭładańni ad rabavańnia. I ŭsio ž kniaź Alaksandr zastaniecca ŭ historyi najpierš tym, chto pakinuŭ naščadkam architekturny cud.
Teatr, u jakim stavili Ruso
U apošnija dziesiacihodździ Rečy Paspalitaj pałac źziaŭ «usim blaskam Uschodu i Zachadu». Jaho naviedvaŭ karol Stanisłaŭ Aŭhust Paniatoŭski. Haściej Sapiehi zachaplaŭ ružanski teatr. Hłybokaja scena mieła siem płanaŭ kulis, što dazvalała niekalki razoŭ źmianiać dekaracyi ciaham śpiektakla. Hledačy siadzieli va ŭtulnych łožach, raźmieščanych paŭkołam. Zała była dvuchpaviarchovaja: na pieršym — 14 łožaŭ, na druhim — 15 z karaleŭskaj łožaj u centry.
Płan hladzielnaj zały z łožami
Architektar padhledzieŭ jaho prajekt u teatry Franiezie ŭ italjanskaj Parmie.
U teatry možna było ładzić i baletnyja vystavy, i opiery.
Teatr mieŭ stałuju trupu — chor, balet i kapełu, usiaho kala 60 čałaviek. Byli ŭ joj i italjancy, i palaki, byli i pryhonnyja. Zhodna z testamientam kniazia, paśla jaho śmierci pryhonnych artystaŭ adpuścili na volu.
Stavili pjesy modnaha ŭ epochu Aśvietnictva Žan-Žaka Ruso — naprykład, jaho opieru «Viaskovy čaraŭnik» pra hłybokija pačućci pastuchoŭ i pastušak na ŭłońni pryrody.
Padmurki 14 kałon hladzielnaj zały teatra ŭžo ŭ XXI stahodździ raskapali archieołahi, rychtujučy budynak da adnaŭleńnia. Ale jak stałasia, što taki architekturny dyjamient pieratvaryŭsia ŭ ruiny?
Za tysiaču rubloŭ
Unuk Alaksandra Jaŭstach-Kaetan Sapieha nie padzialaŭ prarasijskich nastrojaŭ dzieda. Jak i mnohija patryjoty, jon dałučyŭsia da paŭstańnia 1830-ha i paśla jaho parazy emihravaŭ u Francyju. Choć car Mikałaj I i prapanoŭvaŭ jamu prysiahnuć na viernaść i zachavać usiu majomaść. Jaŭstach admoviŭsia, i kaštoŭnaści ź jaho majontkaŭ, a taksama vializnyja knižnyja, archiŭnyja i muziejnyja zbory byli vyviezienyja i raźmierkavanyja miž roznymi ŭstanovami Sankt-Pieciarburha i Maskvy.
Ružany Sapieha paśpieŭ pierad vyjezdam pradać miascovamu jaŭrejskamu pradprymalniku Ary Lejbu Piniesu — za mizernuju tysiaču rubloŭ. U damovie była ŭmova, što Sapieha ci jaho naščadak pry žadańni zmoža vykupić pałac za tuju samuju sumu. I ŭ 1930-ja praŭnuk, małady Kajatan Sieviaryn Sapieha, pabyvaŭšy ŭ Ružanach, takuju prapanovu atrymaŭ. Praŭda, na toj momant ad pałaca, jak pryznavaŭsia sam tahačasny ŭłaśnik, stary jaŭrej Pinies z doŭhaj baradoj, zastalisia «ruiny, jakija ničoha nie kaštavali».
Novyja haspadary bačyli ŭ pałacy nie architekturny dyjamient, a biznes-aktyŭ. Pinies zrabiŭ u pałacy sukonnuju fabryku.
Takim pabačyŭ Ružany ŭ siaredzinie XIX stahodździa słavuty mastak Napaleon Orda.
«…Pałacavy dziadziniec uvieś byŭ zarosły travoju, pa jakoj paśvilisia kozy. U parku prysady vysiečany, fruktovyja drevy ździčeli. Zamiest kvietak — pustazielle. Stavy raskapanyja, kanały biez vady, a pasiarod hetaha ŭsieahulnaha źniščeńnia hmach, jaki źniešnie jašče nahadvaje toje, što tut było mnoha hadoŭ nazad, a ŭnutry… pierarobleny pad fabryku! Dzie bahaty zbor redkich knižak, šykoŭnaja zbrajoŭnia?! Dzie pakoi, u jakija začaščali prymasy, biskupy, kanclery, hietmany, vajavody, najpieršyja mahnaty ŭ krai?! Siońnia, u abdziortych ad kaštoŭnych abivak, aholenych ad załočanych panelej, u ich stajać varštaty!» — pisaŭ u 1834 Lavon Patocki.
Ružany ŭ kancy XIX st., zadni fasad. Źleva — ci nie taja budynina, ad jakoj zaniaŭsia pažar
Pad patreby vytvorčaści vyłomvali pieraharodki i źmianiali płaniroŭku, dabudoŭvali. Tak, da hałoŭnaha pałaca byŭ prystaŭleny draŭlany pramyvačny cech. I ŭ žniŭni 1914-ha, praź niedahlad rabotnic, u im zaniaŭsia pažar.
Achopleny połymiem dach hałoŭnaha budynka abrynuŭsia i prabiŭ muravanyja sklapieńni pieršaha paviercha. Pałac nabyŭ toj vyhlad, u jakim my bačym jaho siońnia.
Na murach dahetul traplajucca ślady pažaru.
Prybudoŭki, dzie zastałasia takaja-siakaja stracha, vykarystoŭvali i paźniej. U 1930-ja, pry Polščy, u teatralnym korpusie pracavała nievialikaja tkackaja fabryka, u adnym ź flihielaŭ kala varot da 1960-ch — cech pa vytvorčaści kafli. Ale da kanca XX stahodździa vieličny Biełaruski Viersal zrabiŭsia carstvam kozaŭ i burjanu.
Adnaŭleńnie pačałosia ŭžo ŭ XXI stahodździ, u miežach dziaržaŭnaj prahramy «Zamki Biełarusi». Na pracy ŭ Ružanach vydatkoŭvałasia pa miljardu rubloŭ ciaham niekalkich hadoŭ.
Pieršaj zrabili tryumfalnuju arku-bramu. Pazaśvietna hladziełasia jana, patynkavanaja, z hierbam Sapiehaŭ — siarod iržavych razvalenych muroŭ.
U adnoŭlenych flihielach, jakija prymykajuć da bramy, ciapier nievialiki muziej. U časy Sapiehaŭ va ŭschodnim (dzie pačynajecca ahlad ekspazicyi) była kancylaryja, u zachodnim žyli słuhi.
Bahaćciem ekspanataŭ muziej pachvalicca nie moža. Ale jaho varta naviedać chacia b dla taho, kab pabačyć unikalny kartuš — raźblony draŭlany ščyt, na jakim mieściŭsia hierb Sapiehaŭ.
Heta dvuchmietrovaja kanstrukcyja macavałasia nad bramaj. U muziei na ścianie kartuš nahadvaje niejkaha pryšelca z kosmasu. I sapraŭdy — inšaj płanietaj padałasia b nam Biełaruś, kali b udałosia trapić u tyja časy.
Na samaj spravie, raskazali ŭ muziei, kartušy byli dva — ad vulicy i ź siaredziny. Datujucca jany 1778 hodam i až da 2008-ha pravisieli na bramie Ružanaŭ. Ale kali ich pačali zdymać restaŭratary, kartušy razvalilisia i ruchnuli na ziamlu. Muziejščykam udałosia skłaści z dvuch adzin bolš-mienš celny.
Niekatoryja krynicy pišuć, što kartušy byli vyrazanyja z moranaha duba, ale na ich dobra bačnaja smała i struktura, charakternaja bolš dla chvajovaha dreva — listoŭnicy.
Ź listoŭnic u staražytnaści rabili harodni draŭlanych zamkaŭ i armaturu vałoŭ — hetaje dreva stahodździami nie hnije ŭ ziamli.
Fajna i toje, što da kartuša možna padyści zusim blizka. I razhledzieć jak śled hety cud draŭlanaha baroka.
Jašče adna fiška muzieja — fihury ŭ kaściumach XVII-XVIII stahodździaŭ. Hetaja para, mahčyma, uvasablaje karala Uładzisłava IV i jaho žonku Cecyliju Renatu, jakija byvali ŭ Ružanach.
U zachodnim flihieli pad škłom na padłozie možna pabačyć padmurki budynka, jaki stajaŭ na hetym miescy ŭ časy Lva Sapiehi. Jon zhareŭ, vidać, u časie vajny z Ahinskimi.
Tut ža vydatna zachavany kamin, jaki restaŭratary pieravieźli z adnaho z majontkaŭ Pružanskaha rajona. Aryhinalnyja, na žal, nie zachavalisia.
Kavałak kafli z hierbam Sapiehaŭ
Pareštki kolišniaha raskošnaha azdableńnia
Na teatralny korpus zaraz staviać dach.
Z rekanstrukcyjaj pałac straciŭ ładnuju častku svajoj ramantyčnaści, zatoje zachavajecca dla naščadkaŭ.
Kab padstupicca da hałoŭnaha budynka, patrebnyja sumy ŭ dziasiatki razoŭ bolšyja za tyja, što pajšli na ŭvieś astatni kompleks, kažuć śpiecyjalisty.
Ale jano taho varta. Budziem spadziavacca, z časam možna budzie pabačyć Biełaruski Viersal całkam adnoŭlenym. A pakul zastajecca byvać tam i kožny raz zaŭvažać, jak pamału, pa drabnicy jon abudžajecca da žyćcia.
Što pahladzieć u Ružanach
Časam u cieni zamka zastajucca sami Ružany. Tym časam i tam jość što pahladzieć. Redkaje biełaruskaje miastečka moža siońnia pachvalicca zachavanaj siaredniaviečnaj płaniroŭkaj i centram, zabudavanym pomnikami architektury XVII-XVIII stahodździaŭ.
Daminikanski kaścioł byŭ zbudavany jašče pry žyćci Lva Sapiehi. Cikavaja technałohija prodkaŭ: jak śviedčać dakumienty, viežu dla kaścioła vyrablali na ziamli, a paśla padymali ŭvierch kanatami.
Jak vyhladała budaŭnictva ŭ tyja časy, pakazaŭ na svajoj hraviury Francysk Skaryna
Pravasłaŭnaja Pietrapaŭłaŭskaja carkva ŭsiaho na hadoŭ piaćdziasiat maładziejšaja za kaścioł. Budavali jaje spačatku jak unijacki chram. U XVIII stahodździ jaje rekanstrujavaŭ Jan Samuel Biekier, nadaŭšy rysy baroka.
Jość u Ružanach, jak u Vilni, i svaje bazyljanskija mury — budynak byłoha ŭnijackaha klaštara.
Jašče adno padabienstva sa staličnaj Vilniaj: ružanskaja jaŭrejskaja hramada ličyłasia nastolki zamožnaj, što ŭ časy Rečy Paspalitaj płaciła padatak takoha samaha pamieru, što i vilenski kahał.
Ružany byli centram jaŭrejskaj vučonaści, u miastečku była słavutaja ješyva i siem sinahoh. Paśla trahiedyi Chałakostu sinahohi majuć chiba miemaryjalnaje značeńnie, malicca tut niama kamu. Ruiny najbolšaj ź ich — Vialikaj — možna pabačyć niepadalok ad rynkavaj płoščy.
Zahinuli ad ruk nacystaŭ i baćki premjer-ministra Izraila Icchaka Šamira, što rodam z Ružanaŭ. Sam premjer-ministr pry naradžeńni mieŭ proźvišča Jeziarnicki.
Navat hetamu budynačku pierad kaściołam, luboŭna abšytamu ŭciaplalnikam, nijak nie mienš za sotniu hadoŭ.
A možna, adyšoŭšy ad pomnikaŭ architektury, prosta prajścisia vulicami Ružanaŭ. Miascovyja kamianicy dajuć mahčymaść adčuć duch miastečka pačatku XX stahodździa.
Ružany — naša pieršaje padarožža z Kärcher z cykła «Top-5 architekturnych šedeŭraŭ, adnoŭlenych za čas niezaležnaści». Napieradzie — novyja zachaplalnyja vandroŭki!
Redaktura — Nastaśsia Roŭda