«Kraina moža pieratvarycca ŭ čornuju dzirku». Ekśpierty acanili miery padtrymki ekanomiki ŭ Biełarusi i za miažoj
25.04.2020 / 20:38
Fota Nadziei Bužan.
U piatnicu ŭviečary byŭ pryniaty ŭkaz ab padtrymcy ekanomiki na čas pandemii. Antykryzisnaha pakieta biznes čakaŭ užo miesiac. «Naša Niva» pahladzieła, jakija miery prymalisia ŭ inšych krainach, i paprasiła ekśpiertaŭ acanić šlach, prapanavany biełaruskimi ŭładami. A taksama raskazać, jak dziejničajuć inšyja krainy Jeŭropy.
Vopyt Jeŭropy i ZŠA: subsidyi biznesu, pramaja razdača hrošaj ludziam, sacyjałka
Na Zachadzie miery padtrymki pryniali jašče ŭ kancy sakavika.
«Jość roznyja pryjarytety. Ale ŭ vyniku ŭsio zvodzicca da taho, jak padtrymać ludziej u vypadku, kali ŭ ich padajuć dachody. Niavažna, heta ŭładalniki biznesu ci rabotniki, — kaža ekanamist Siarhiej Čały. —
Paŭsiul [u Jeŭropie] vykarystoŭvajecca abo pramaja razdača hrošaj ludziam, abo subsidavańnie kampanij, jakija buduć zachoŭvać zaniataść».
U ZŠA na vyratavańnie ekanomiki vydzielili biesprecedentnyja $2 tryljony. Siarod mier — padatkovyja kanikuły, lhotnyja kredyty dla małoha biznesu, pašyreńnie strachavańnia ad biespracoŭja. A taksama pramaja razdača hrošaj ludziam — pa $1200. Siemji ź dziećmi dadatkova atrymali pa $500 na kožnaha małoha.
Fiederalnaja reziervovaja sistema (amierykanski Nacbank) pačała drukavać dalary i na ich skuplać dziaržaŭnyja ablihacyi i kaštoŭnyja papiery. Pa sutnaści kraina zajmaje hrošy ŭ samoj siabie.
Uražvajuć miery, jakija raspracavała Hiermanija. Niamieckija ŭłady skiravali siły na padtrymku małoha i siaredniaha biznesu. Ipešnikam vypłaciać da 9 tysiač jeŭra ŭ bližejšyja try miesiacy, firmam, dzie pracuje da 10 čałaviek, — da 15 tysiač jeŭra.
Admietna, što hrošy atrymajuć tyja, chto ŭ papiarednija hady pracavaŭ efiektyŭna, a z prablemami sutyknuŭsia tolki z prychodam karanavirusa.
Rabotnikam, jaki vymušany buduć pracavać u režymie niapoŭnaj zaniataści, praduhledžany kampiensacyi ź biudžetu. Takaja miera dazvalaje pradpryjemstvu nie zvalniać ludziej u ciažki pieryjad. Niemcy pry hetym u volny čas pavyšajuć kvalifikacyju ci pieravučvajucca na inšuju prafiesiju.
Domaŭładalnikam zabaranili razryvać damovy arendy z tymi, chto ciapier nie moža płacić rehularna. Pakul taki zachad uviedzieny da vieraśnia.
Ahulny abjom padtrymki ekanomiki ŭ Hiermanii — kala 750 miljardaŭ jeŭra.
Italija, jakaja mocna paciarpieła ad pandemii, prapanuje sacyjalnyja vypłaty. Baćki, jakija praciahvajuć pracavać, mohuć atrymać vaŭčar u 600 jeŭra na niańku. Abo syści ŭ apłatny adpačynak. Takaja miera pracuje dla siemjaŭ ź dziećmi da 12 hod. Biznesu i ludziam dazvolili prypynić vypłaty pa pazykach i kredytach.
U Čechii, kab paźbiehnuć masavych zvalnieńniaŭ, ź biudžetu pakryjuć 80% zarobku rabotnikam restaranaŭ, kram i inšych ustanoŭ, jakija vymušany byli spynić pracu praz karancin. Astatnija 20% budzie vypłačvać najmalnik. Pradprymalnikam vydali biespracentnyja kredyty, vyzvalili na paŭhoda ad spłaty ŭnioskaŭ na sacyjalnaje strachavańnie. Za niasvoječasovuju spłatu padatkaŭ firmy nie buduć štrafavać. A samazaniatyja ź dziećmi mohuć raźličvać da dapamohu pa dohladzie.
U Polščy pradprymalnikaŭ taksama vyzvalajuć ad vypłat na sacstrachavańnie — na try miesiacy. Na peŭny pieryjad asobnym pryvatnym firmam, jakija buduć zachoŭvać zaniataść, dziaržava hatova kampiensavać 40% zarobku rabotnikam. Drobny biznes moža raźličvać na lhotnyja kredyty, a samazaniatyja i tyja, chto pracuje pa damovie padradu, — na 80% minimalnaha zarobku na čas prastoju.
«Takoje moža sabie dazvolić tolki kraina, jakaja zajmaje hrošy va ŭłasnaj valucie»
Dla Biełarusi, na žal, mnohija zachodnija miery nieprymianialnyja.
«Naprykład, toje, što rabili centrabanki Brytanii, ES, Japonii, ZŠA, ratujučy svaje finansavyja rynki — tam byli absalutna biesprecedentnyja sumy na pakupki kaštoŭnych papier.
Takoje moža sabie dazvolić tolki kraina, jakaja maje mahčymaść zajmać hrošy va ŭłasnaj valucie. A my jak kraina, jakaja raźvivajecca, vymušany pazyčać hrošy ŭ toj valucie, jakuju sami nie stvarajem. My ž nie drukujem ni dalary, ni jeŭra, u jakich ilvinaja dola doŭha krainy.
Fota Nadziei Bužan.
U ekanomicy krain, što raźvivajucca, jość navat takoje paniaćcie, jak pieršarodny hrech — niemahčymaść zajmać hrošy ŭ inviestaraŭ va ŭłasnaj valucie, bo da jaje niama davieru.
U Amierycy, niahledziačy na hihanckaje pašyreńnie deficytnaha finansavańnia, inflacyja ledź-ledź pavysiłasia da 2%. A heta niekali była meta banka. U ich zvarotnaja historyja: jany nie mahli vyklikać inflacyju, a jana dla ich była pažadanaja», — dzielicca Siarhiej Čały.
Jon adznačaje: kraina, jakaja moža finansavacca ŭ svajoj ułasnaj valucie, nie moža zbankrutavać. Jana praktyčna nieabmiežavana moža stvarać hrošy i imi ŭsio apłačvać.
Ekanomiki Jeŭropy našmat zdaraviejšyja za biełaruskuju. Tamu jany mohuć pradastaŭlać tak zvanyja pramyja manietarnyja stymuły — što nazyvajecca, raskidvać hrošy «ź viertalota».
«Čamu my taki najbolš papularny padychod nie možam realizavać? Adkaz prosty: bo ŭ nas nazapašanyja daŭhi ŭ zamiežnaj valucie. Jany jość i ŭ pradpryjemstvaŭ, i ŭ dziaržavy, — kaža ekanamist Dźmitryj Kruk.
— Našy bujnyja pradpryjemstvy majuć prablemy, źviazanyja nie tolki z karanavirusam. Epidemija dla ich — heta dadatkovy mocny udar. Kali pačać ulivać u ich hrošy, heta ź vialikaj vierahodnaściu moža raskrucić śpiral inflacyi i paŭpłyvać na abmienny kurs».
Najbolš blizki da nas pa ekanamičnym stanoviščy prykład — heta Ukraina, miarkuje Dźmitryj Kruk.
«U ich navat trochi horšaja situacyja. Ad inšych krain, asabliva raźvitych, my mocna adroźnivajemsia. Iści pa šlachu Złučanych Štataŭ ci Hiermanii — dla hetaha ŭ nas pieradumoŭ nijakich niama», — ćviaroza aceńvaje situacyju ekśpiert.
«Faktyčna, ludziam płaciać nie zarobak, a dapamohu pa schavanym biespracoŭi»
Jašče adna prablema — u Biełarusi niama efiektyŭnaj sistemy abarony biespracoŭnych. Siońniašniaja dapamoha pa biespracoŭi — heta maksimum 54 rubli na miesiac.
«Doŭhi čas ŭ nas pracavała dastatkova chitraja sistema. Dziaržaŭnyja pradpryjemstvy vykonvali funkcyju tych samych orhanaŭ sacyjalnaha zabieśpiačeńnia. Kali lvinaja dola zaniataści była na dziaržpradpryjemstvach, nam dastatkova było padtrymlivać ich ź biudžetu, jany płacili niezarobleny zarobak. Kab u ich była zadača zarablać hrošy, zrazumieła, što tam zaniataść była b mienšaja i dachody byli b nižejšyja.
Atrymlivałasia, što faktyčna ludziam płacili nie zarobak, a dapamohu pa schavanym biespracoŭi», — razvažaje Siarhiej Čały.
Nielha dziejničać pa staroj zvyčcy i ŭbuchvać šalonyja hrošy ŭ dziaržpradpryjemstvy, jak heta było, naprykład, u kryzis 2015—2016 hadoŭ, miarkuje Čały. Za tyja dva hady na padtrymku dziaržsiektara patracili ź biudžetnych srodkaŭ $1,5 miljarda. Pryvatnikaŭ ža kinuli biez uvahi. Jak vynik — surjoznyja prablemy ŭ rajonach.
«Mienavita tady ŭ asobnych rehijonach stała utvaracca zahannaje koła. Pryvatny biznes spyniŭ svajo isnavańnie, dachody chatnich haspadarak upali, adpaviedna źniziŭsia płaciežazdolny popyt, niama stymułu adkryvacca tam, bo nichto ŭ vas ničoha nie kupić. Ludzi pačynajuć źjazdžać — dachody stanoviacca jašče mienšyja. Užo kala 60 rehijonaŭ u nas u takoj situacyi apynulisia», — zaŭvažaje ekanamist.
Fota Nadziei Bužan.
Pryvatny siektar byŭ važnym, bo jon naroščvaŭ zaniataść. Kali adbyvałasia skaračeńnie i aptymizacyja na dziaržpradpryjemstvach, ludzi znachodzili sabie pracu mienavita ŭ pryvatnikaŭ. Jany vykonvali funkcyju sacyjalnaha bufiera. Ciapier biznes, u siłu ŭłasnych ekanamičnych prablem, takija abaviazki na siabie ŭziać nie moža. I dziaržava, vidać, nie śpiašajecca im dapamahać.
Čały maluje piesimistyčnyja pierśpiektyvy:
«Nastupstvam hetaha moža stać, što nie tolki asobnyja rehijony buduć u adstajučych (ź ich prablemami, darečy, tak i nie spravilisia). Jość vialikaja niebiaśpieka, što ŭsia kraina moža pieratvarycca ŭ čornuju dzirku».
Čamu niekatoryja pryniatyja miery vyhladajuć sumnieŭna?
Biełaruski ŭkaz №143 ab padtrymcy ekanomiki tyčycca asobnych halin, jakija najbolš paciarpieli ad karanakryzisu. Naprykład, restaranaŭ, cyrulniaŭ, turystyčnych firmaŭ, tekstylščykaŭ, handlu, fitnes-industryi…
Im prapanujuć adterminoŭku i rasterminoŭku pa asobnych padatkach i arendzie z krasavika da vierasień uklučna. Na hety ž pieryjad uviali maratoryj na pavieličeńnie bazavaj arendnaj vieličyni. Miascovyja ŭłady majuć prava źmianšać sumy padatkaŭ i arendy na praciahu II i III kvartałaŭ 2020 hoda. Ale tut nie ŭsio tak prosta.
«Miascovyja ŭłady i raniej mahli ŭstanaŭlivać panižalnyja kaeficyjenty, — kaža Čały. — Ale fokus u tym, što jany hetym nikoli nie karystalisia, bo ŭ nas rehijanalnyja biudžety deficytnyja, ich ledź-ledź chapaje na vypłaty piensij, dapamoh.
Za lubym finansavańniem, jakoje bolš za hetyja sacyjalnyja abaviazki, miascovym biudžetam treba było źviartacca ŭ centralny. A toj, jak praviła, adkazvaŭ tak: my ličym, što vy nie vykarystali ŭsie svaje mahčymaści pa maksimizacyi ŭłasnych biudžetnych pastupleńniaŭ».
Ekśpiert taksama ličyć, što varta było b biznesu nie dać adterminoŭku, a daravać hetyja płaciažy chacia b za try miesiacy. Kali pradprymalniki nie zarablajuć, jany prosta nie mohuć ich spłacić, tak chutka situacyja nie vypravicca.
Zhodna z ukazam, IP mohuć pierajści na inšyja režymy padatkaabkładańnia. Skaročany minimalny termin papiaredžańnia rabotnikaŭ ab źmianieńni najmalnikam istotnych umoŭ pracy. Tym, chto dahladaje doma dzicia ŭzrostam da 10 hadoŭ, jakoje stała kantaktam pieršaha ci druhoha ŭzroŭniu, buduć vypłačvać dapamohu.
Siarod punktaŭ ukaza — prava na dziaržzakupki z adnoj krynicy, kab spraścić praceduru. Heta možna rabić ŭ abjomie, nieabchodnym dla zabieśpiačeńnia patreb zakazčyka na dva miesiacy i ŭ tym vypadku, kali papiaredniaja damova była skasavana.
Całkam ukaz možna pračytać tut.
Jašče raniej urad pryniaŭ pastanovu, jakaja dazvalaje nie naličvać amartyzacyju ŭ 2020 hodzie. Tut jość padvodnyja kamiani.
«Amartyzacyja — heta toje, što dazvalaje vam potym finansavać abnaŭleńnie asnoŭnych srodkaŭ. Umoŭna kažučy, vy nazapašvajecie na nastupny stanok, kali znosicca hety. Ale kali vy amartyzacyju sabie nie ličycie, u vas hrošaj nie budzie. Heta takija karotkaterminovyja rečy, jakija ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie prynosiać šmat škody», — ličyć Siarhiej Čały.
Ukaz ab pieranosie kursavych roźnic, jaki anansuje Minfin, daść mahčymaść spłacić roźnicu z-za pierapadu kursaŭ u bolš poźnija pieryjady. Čały krytykuje hetu mieru: jana dazvalaje malavać buchhałtarski prybytak vyšejšym za sapraŭdny i nijak nie padtrymlivaje biznes.
«Faktyčna što adbudziecca: u vas spravazdača ab prybytkach i stratach budzie bolš aptymistyčnaj, čym nasamreč. Praz heta ž padatki vyrastuć — heta dapamoha biudžetu. Inakš by dachody biudžetu ŭpali prosta ciapier. Prydumana takaja sumniŭnaja miera: kali vy straty paniesiacie paśla, ale ŭ vyniku zapłacicie bolš padatkaŭ», — miarkuje ekśpiert.
Kolki srodkaŭ ź biudžetu ahułam zareziervavana dla vyratavańnia ekanomiki ad karanakryzisu, nie viadoma. Pakul urad ahučvaŭ tolki sumu ŭ 110 miljonaŭ rubloŭ — dla siektaraŭ, dzie pracuje 550 tysiač čałaviek.
«Heta naohuł kapiejki, — kateharyčny Čały. — Pahladzicie: sumarna ŭvieś śviet tracić bolš za 10% VUP. U Brytanii, naprykład, kali ličyć nie tolki pramyja raschody, ale i ŭskosnyja, jakija lahuć na biudžet, heta prykładna 30% VUP. Heta i jość miera padtrymki. U nas VUP da devalvacyi byŭ kala $60 miljardaŭ. To-bok dla taho, kab prytrymlivacca chacia b siaredniesuśvietnaha ŭzroŭniu, treba $6 miljardaŭ tracić.
Fota Voli Aficeravaj.
My ŭ nastolki krochkaj akazalisia situacyi, što zdoleli znajści tolki takuju ŭbohuju kolkaść srodkaŭ ź biudžetu. Heta nastupstvy taho, što stan našaj ekanomiki praciahvaŭ pastupova paharšacca. Usie dumali, što jana budzie pavolna padać, ničoha nie zdarycca, a kali žachnuła, vyśvietliłasia, što i niama hrošaj», — miarkuje ekśpiert.
Što jašče možna było b zrabić dla ŭratavańnia ekanomiki?
Asnoŭnaje, što my možam sabie dazvolić, — heta ŭskosnyja stymuły dla biznesu, kaža Dźmitryj Kruk. Tyja ž padatkovyja i arendnyja kanikuły, jakija praduhledžany ŭkazam.
«Čamu heta bolš efiektyŭna? Heta dazvolić vyžyć tym, chto patencyjna žyvy. A tych, chto mieŭ prablemy i da karanavirusa, vyratavać amal niemahčyma. Tamu rabić staŭku na ich — faktyčna brać u zakładniki ŭsie astatnija pradpryjemstvy.
U vyniku my možam atrymać situacyju, kali budziem ratavać patencyjna miortvych i na vychadzie z kryzisu tyja, chto byŭ efiektyŭny, taksama akažucca miortvymi», — papiaredžvaje jon.
Na dumku ekanamista, možna było b pryniać i inšyja ŭskosnyja miery. Naprykład, dać adterminoŭku pa kamunalnych płaciažach. A ŭ dačynieńni da manapalistaŭ u śfiery pastavak hazu, elektra- i ciepłaenierhii ŭvieści žorstkija abmiežavańni pa taryfach.
Jość i taki radykalny varyjant, jak pracedura buy-out praź dziaržaŭnyja ablihacyi. Dźmitryj Kruk tłumačyć jaje sutnaść:
«Biznes źviartajecca da Minfina pa nastupnaj schiemie: pieradaje ŭ dziaržaŭnuju ŭłasnaść na niejki pramiežak času svaju dolu (akcyi abo dolu ŭ statutnym fondzie), a ŭzamien atrymoŭvaje dziaržaŭnuju ablihacyju ŭ biełaruskich rublach. Ablihacyja — likvidny instrumient, u zakład jaje luby bank vydaść kredyt. Faktyčna heta dapamoža žyć.
U ramkach takoj pracedury biznes prachodzić padvojny fejskantrol. Pieršasny — umova Minfina, kab u 2018-2019 hadach pradpryjemstva było prybytkovym, a druhasny — praz bank, kali firma budzie źviartacca pa kredyt. Hety miechanizm praduhledžvaje, što ŭ luby momant pa žadańni biznesu jon zabiraje svaje akcyi, a ŭzamien addaje dziaržaŭnyja ablihacyi».
U teoryi možna było b nakiravać hrošy i naŭprost nasielnictvu — naprykład, usim, chto straciŭ dachod, vypłacić biudžet pražytkovaha minimumu.
«Heta taksama moža mieć peŭnyja inflacyjnyja nastupstvy, ale značna mienšyja, čym u vypadku razdačy hrošaj pradpryjemstvam. Pa-pieršaje, taki krok humanistyčny, jon vyrašaje prablemu dla tych, chto straciŭ pracu. Pa-druhoje, kali my dajem žyvyja hrošy naŭprost ludziam, my tym samym stymulujem spažyviecki popyt na tavary i pasłuhi pieršaj nieabchodnaści», — kamientuje Dźmitryj Kruk.
«Padzieńnie VUP na 6% — dosyć aptymistyčny scenar»
Čamu antykryzisny pakiet (a jon pryniaty jašče nie da kanca) daviałosia čakać tak doŭha? Ekśpierty bačać tamu niekalki pryčyn.
Pieršaja — nadzieja, što prablemy akažucca karotkaterminovymi i pa vynikach maja-červienia ŭsio ŭ śviecie i ŭ nas pačnie adnaŭlacca. Tamu, maŭlaŭ, lepš pieračakać. Tym bolš pa vynikach pieršych troch miesiacaŭ hoda statystyka dosyć niebłahaja. Usie čakali horšaha — i pa VUP, i pa zamiežnym handli.
Druhaja pryčyna — abmiežavanaść finansavych instrumientaŭ.
«U nas šmat chraničnych balačak u ekanomicy, tamu dapamoha dalikatnym čynam pavinna ažyćciaŭlacca. Vialikaja ryzyka taho, što niapravilnyja miery padtrymki mohuć stvaryć dadatkovyja štučnyja prablemy», — zaŭvažaje Dźmitryj Kruk.
Treciaja pryčyna — palityčnaja. Pačać vykarystoŭvać aktyŭnyja antykryzisnyja zachady — faktyčna pryznać, što ŭsie nie idzie pa płanie.
Fota Nadziei Bužan.
MVF prahnazuje, što VUP Biełarusi sioleta ŭpadzie na 6%. Čały zhodny z takoj acenkaj. Kruk ža ličyć, što prahnoz MFV dosyć aptymistyčny.
Pradbačyć, što epidemija pryniasie ajčynnaj ekanomicy, pakul niemahčyma.
«My nie razumiejem, kolki pratryvaje kryzis u śviecie, nie razumiejem, nakolki mocnym budzie ŭdar pa biełaruskim eksparcie. Kolkaść scenaroŭ u razy šyrejšaja, čym zvyčajna. Jak praviła, kažuć pra niejki bazavy scenar ź vierahodnaściu 60%, a taksama niehatyŭny i spryjalny scenary (ź vierahodnaściu pa 15%).
Siońnia varyjantaŭ, jak moža razhortvacca situacyja, pa mienšaj miery 10.
Tamu ŭstrymajusia ad kankretyki. Mahu skazać, što najlepšaje, na što možna raźličvać, kali z traŭnia epidemija spadzie, — skaračeńnie VUP na 3% pa vynikach hoda. Tyja ličby, jakija nazyvaje MVF, troški horšyja, ale heta taksama aptymistyčny scenar», — padsumoŭvaje Dźmitryj Kruk.