Vincuk Viačorka: Jakija biełaruskija imiony pravilnyja

9 kastryčnika ŭ novym pamiaškańni Art-Siadziby prajšła «Moŭnaja sustreča» ź Vincukom Viačorkam.

11.10.2013 / 09:33

Sustrečy hetyja rehularnyja, u ich biare ŭdzieł taksama Piotra Sadoŭski. Siońnia havorka išła pra biełaruskija imiony i proźviščy, pra toje, jak ich viartać u žyćcio.

Vincuk Viačorka raskazaŭ pra histaryčnuju evalucyju imionaŭ biełarusaŭ.

Art-Siadziba pierajechała ŭ novy budynak.

Pavał Biełavus sustrakaje kožnaha naviedvalnika.

Syn Vincuka Viačorki, Franak, uvažliva słuchaje baćku.

Paraŭnańnie vizantyjskaha i rymskaha varyjantaŭ biełaruskich imionaŭ.

Spadar Viačorka raspaviadaje pra zakanadaŭčyja aśpiekty pytańnia imionaŭ.

Zachopleny słuchač.

Słuchačy vykonvali praktykavańni pa tranślitaracyi.

Na sustrečy byli i ludzi ŭ hadach.

Vincuk Viačorka raić knihi-dapamožniki ŭ vybary imia.

«Jeŭrapiejskich narodaŭ, jakija ŭ balšyni svajoj nosiać imiony svajho ž moŭnaha pachodžańnia, niašmat. Moža być, skandynaŭskija narody, naturalna, hreki. U nas imiony połackich kniazioŭ słavianskija, a bolšaść imionaŭ kniazioŭ VKŁ etymałahizujucca, heta značyć, pračytvajecca ich značeńnie i pachodžańnie, pry dapamozie bałckich movaŭ.

Ja nie prychilnik amatarskich sprobaŭ etymałahizavać bałckija imiony pry dapamozie słavianskaha leksičnaha arsienału.

Balšyniu narodaŭ składali zvyčajnyja ludzi. Jakija ž imiony jany nasili da prychodu chryścijanstva? Tyja z vas, chto cikaviŭsia hetaj temaj, viedajuć, što heta mahli być amal lubyja nazoŭniki. Žyviolny śviet – voŭk, raślinny – biaroza, častki cieła – šyja, słovy, jakija vyznačali nastroj, rysy charaktaru, urešcie, słovy dla adpałochvańnia złych duchaŭ. Ale z IX stahodździa pačałasia epocha panavańnia chryścijanskich imionaŭ, i siońnia absalutnaja balšynia biełarusaŭ nosić imiony staražytnahabrejskaha, hreckaha i łacinskaha pachodžańnia.

Što da tak zvanych «pravasłaŭnych» i «katalickich» imionaŭ, ja liču, što nie varta pravodzić pa biełaruskim ciele čarhovy raz kanfiesijnyja linii padziełu.

Za časy supolnaha žyćcia pravasłaŭnych i katalikoŭ u Biełarusi mnohija imiony stali supolnymi; dziakujučy isnavańniu takich vyznańniaŭ, jak hreka-katalictva, pratestantyzm, jakija prymali abodva korpusy imionaŭ jak svaje, lepš kazać nie pra kanfiesijnaje procipastaŭleńnie, a etymałahičnaje, hukavoje, vizantyjski filtr i rymski filtr. Ahata, Todar, Tadośsia – rymski varyjant hukavoha afarmleńnia imionaŭ, Ahapa, Chviedar i Chodar, Chadośsia – vizantyjski.

Vy možacie imiony svaich dziaciej zapisvać jak paličycie patrebnym, možacie i «ŭdakładnić» (biełarusizavać) napisańnie svajho imieni, «razmachvajučy» 33-m artykułam Zakona ab movach:

«Biełaruskija (ruskija) asabovyja imiony i proźviščy ŭžyvajucca ŭ adpaviednaści z nacyjanalnaj imienasłoŭnaj tradycyjaj, normami i praviłami biełaruskaj (ruskaj) movy». Ruskaja ŭ dužkach źjaviłasia ŭ hetym zakonie paśla refierendumu 1995 hoda.

Orhan, jaki rehistruje akty hramadzianskaha stanu, nie maje prava admović u nadańni dziciaci abranaha baćkami ŭłasnaha imieni, kali tolki jano «nie supiarečyć normam hramadskaj marali i nacyjanalnym tradycyjam».

U rasijskaj movie vielmi žorstkaja ijerarchija stylistyčnych «pavierchaŭ». Heta abumoŭlena histaryčna. Šmatlikija słovy «vysokaha stylu» pryjšli ŭ litaraturnuju rasijskuju nie z dyjalektaŭ, a z carkoŭnaj paŭdniovasłavianskaj movy. Knižny rasijski styl, paetyčny styl, asabliva stary, łamanosaŭskaj pary dyj paźniejšaj, poŭny carkoŭnasłavianizmaŭ. U nas takoha nie było.

Novaja biełaruskaja litaraturnaja mova farmavałasia na asnovie narodnych havorak. Tamu i imiony nakštałt Aleś, Michaś, Nasta – nie pamianšalnyja, jany mohuć być aficyjnymi.

Dla sučasnych rasijskich pamianšalnych imionaŭ charakternaje mocnaje skaračeńnie asnovy, naprykład, Miša, Pietia, Žienia i h.d. U biełaruskaj movie pamianšalnyja formy čaściej z paznavalnaj asnovaj: Michasiok, Aŭhińka. U XVI stahodździ ŭ nas byli Vańki, paraŭnaj proźvišča Vańkovič, ale siońnia hetaja forma ŭsprymajecca chutčej jak rasijskaja.

Nie słuchajcie tych, chto kaža, što žanočyja proźviščy na «-a» ŭ biełaruskaj movie nie skłaniajucca.

Heta ž našyja słovy, a nie «kakadu» ci «piensne». Histaryčna hetyja «praviły» pachodziać nie ź biełaruskaj, a z rasijskaj hramatyčnaj tradycyi. U XIX stahodździ tam była zamacavanaja nieskłanialnaść ukrainskich proźviščaŭ na -enko, pra što pisaŭ akademik Hrot. I tolki pad hetym upłyvam anałahičnaje praviła było ŭviedzienaje ŭ biełaruskaj movie, choć joj nie ŭłaściva.