Chto pieramoh na Kurskaj duzie? Nieviadomaje pra pierałomnuju bitvu Druhoj suśvietnaj

Piša Anatol Sidarevič.

27.07.2013 / 09:09

Vysadka sajuźnikaŭ na Sicylii, 10 lipienia 1943.

Kali pad Procharaŭkaj adbyvałasia najbolšaja tankavaja bitva ŭ historyi, Hitler vyrašyŭ pierakinuć najlepšyja dyvizii ŭ Italiju

Vysadka na Sicyliju

Identyfikacyjnaja kartka «kapitana Marcina»

Kali stała jasna, što brytanskija i amierykanskija vojski voś-voś pieramohuć niemcaŭ dy italjancaŭ u Paŭnočnaj Afrycy, Musalini skazaŭ: tolki durań nie razumieje, što nastupnym krokam budzie vysadka alijantaŭ na Sicylii.
Duče jak u vadu hladzieŭ. Ale što jon moh? Paŭnočnaafrykanskaja kampanija pakazała, što ŭ Italii niama bajazdolnaha vojska. Abaranić Sicyliju moh tolki Viermacht.

Brytanskaja raźviedka viedała, što na Sicylii intensiŭna budujuć umacavańni, a tamu za vysadku sajuznaha desantu daviadziecca zapłacić vialikuju canu. Tamu naležała znajści durniaŭ u Bierlinie, jakija b pavieryli, što sajuźniki vysadziacca dzie zaŭhodna, tolki nie ŭ Sicylii. Tak pačałasia raspracoŭka apieracyi «Minśmit» («Načynka»).

Hitler marudzić

23 kastryčnika 1942. 8-ja brytanskaja armija pad kamandavańniem hienierała Biernarda Manthomiery łamaje supraciŭ niemcaŭ dy italjancaŭ pad El-Ałamiejnam na poŭnačy Jehipta. 2 listapada pačałasia apieracyja «Supierčardž», metaj jakoj była ačystka Jehipta i Livii. A 8 listapada sajuznyja vojski pad kamandavańniem hienierała Ejzienchaŭera vysadzilisia ŭ Maroka i Ałžyry i pačali apieracyju «Torč». U vyniku Ałžyr i Maroka byli vyviedzieny z-pad ułady praniamieckaha režymu Višy.

Stalin, jakomu Čerčyl raskryŭ płan apieracyi «Torč» jašče ŭ žniŭni, 19 listapada pačaŭ nastupalnuju apieracyju pad Stalinhradam.
Jana zaviaršyłasia ŭ lutym 1943-ha i zapatrabavała ad savietaŭ krajniaj mabilizacyi resursaŭ. Ale pieramoha pad Stalinhradam nie aznačała, što Viermacht straciŭ stratehičnuju inicyjatyvu na Uschodnim froncie. Tak, prynamsi, na stan rečaŭ hladzieŭ hienierał-fieldmaršał Erych fon Manštajn. Z momantu vysadki amierykancaŭ u Paŭnočnaj Afrycy, ličyŭ Manštajn, adkryćcio druhoha frontu ŭ Jeŭropie stała pahroźliva blizkim. Niemcy musili vyjhrać čas, kab raźbić Čyrvonuju armiju. Dziela hetaha byŭ raspracavany płan apieracyi «Cytadel».
Pačać jaje Manštajn chacieŭ u siaredzinie maja — jak tolki padsochnuć darohi. Jon i maršał Hajnc fon Kluhie dakazvali Hitleru: marudzić nielha.
Saviecki Sajuz štomiesiac vyrablaje 1500 (nasamreč 2000 — AS) tankaŭ; zachodnija alijanty voś-voś uvojduć u Tunis, a tady mahčymaje adkryćcio druhoha frontu ŭ Jeŭropie. Ale Hitler zahadaŭ čakać z «Cytadellu» da siaredziny červienia. A 13 červienia 1943 na mysie Bon u Tunisie kapitulavali 250 tysiač niamieckich i italjanskich vajskoŭcaŭ.

Žyćcio paśla śmierci

Viadoma, što Čerčyl abiacaŭ Stalinu adkryć 2-hi front ŭ Jeŭropie ŭ žniŭni-vieraśni1943-ha. Stalin ža chacieŭ, kab heta adbyłosia raniej. Hetamu i pavinna była pasłužyć apieracyja «Chaski» — vysadka desantu na Sicylii.

Ruźvielt i Čerčyl na naradzie pad Kasabłankaj 23 studzienia 1943 h. dali svaim zbrojnymi siłam dyrektyvu: «Akupacyja Sicylii z metaju: 1) zabieśpiačeńnia bolšaj biaśpieki kamunikacyjnych linij u Mižziemnym mory, 2) adciahnieńnia siłaŭ Niamieččyny ad ruskaha frontu, 3) uzmacnieńnia nacisku na Italiju». Ciapier u spravu ŭklučalisia kamandujučyja i ich štaby.

Zadača kamandavańnia luboj armii ŭ tym, kab pieramahčy praciŭnika z najmienšymi stratami. Zadača raźviedki — dapamahčy kamandavańniu. Dla hetaha raźviedka pavinna vyviedać płany praciŭnika i, kali heta mahčyma, uvieści jaho ŭ zman adnosna namieraŭ svajho kamandavańnia.

Ale jak prymusić niemcaŭ pavieryć? Jak rychtavała apieracyju brytanskaja raźviedka možna daviedacca z knihi raźviedčyka Ivena Mantehiu «Čałaviek, jakoha nie było».
Było vykarystana cieła miortvaha čałavieka. Jaho z dakumientami na imia kapitana marskoj piachoty Uiljama Marcina dastavili na submarynie ŭ ispanskija vody. Da ruki «kapitana» byŭ pryšpileny partfiel z dakumientami, u tym liku listom namieśnika načalnika brytanskaha hienštaba da kamandujučaha brytanskimi vojskami ŭ Paŭnočnaj Afrycy. U liście byŭ namiok, što sajuźniki vysadziacca na Sardynii i ŭ Hrecyi.
Raźlik apraŭdaŭsia. Cieła «Uiljama Marcina» padniali z vady la horada Uelva 30 krasavika, pra dakumienty daviedalisia niemcy. Dezie pavieryŭ i Hitler.
Užo ŭ mai z Uschodniaha frontu na Bałkanskuju paŭvyspu była pierakinutaja 1-ja tankavaja dyvizija. Taksama Hitler zahadaŭ umacoŭvać Sardyniju i Korsiku. Budaŭnictva na Sicylii było praktyčna spynienaje.

Apieracyja «Cytadel»

Tym časam na Uschodnim froncie panavała nierašučaść. Stalin i načalnik jaho hienštaba maršał Vasileŭski stvarali ŭ rajonie Kurskaj duhi abarončyja ŭmacavańni.

I Hitler usio adkładaŭ nastupalnuju apieracyju «Cytadel», čakajučy, pakul zavody vyrabiać dastatkova novych tankaŭ.
Staŭka rabiłasia na słavutyja «tyhry». Da Kurskaj bitvy była naładžana i vytvorčaść «panteraŭ».

Bitva pačałasia 5 lipienia 1943. Nastupali dźvie hrupy niamieckich armij: z poŭnačy — «Centr» pad kamandavańniem maršała Kluhie, z poŭdnia — «Poŭdzień» na čale z Manštajnam. Čyrvonaja ž armija abaraniałasia, u jaje była takaja dyrektyva: vymatać praciŭnika ŭ abarončych bajach, a potym pierajści ŭ nastup (dziela hetaha byŭ stvorany reziervovy Stepavy front).

Vojski fon Manštajna nastupali ŭ procharaŭskim kirunku, dzie adbyłasia znakamitaja tankavaja bitva.

Dziŭna, ale pra bitvu ŭ «Biełaruskaj Encykłapiedyi» niama asobnaha artykuła.
Źviestki pra jaje vyniki supiarečlivyja. Chto pieramoh pad Baradzinom u 1812-m? Tak i pad Procharaŭkaj — niajasna. Choć straty Čyrvonaj armii ŭ ludziach i mašynach byli ŭ razy bolšyja (4 savieckija tanki na 1 niamiecki).

Vojski maršała Kluhie nie dasiahnuli pad Kurskam istotnaha pośpiechu, zatoje vojski Manštajna hłyboka ŭklinilisia ŭ savieckuju abaronu. Manštajn byŭ užo całkam upeŭnieny ŭ pośpiechu. Ale tut niamieckaje kamandavańnie musiła pieraklučyć uvahu na poŭdzień Jeŭropy.

Spynić nastup!

Za dva dni da pačatku bitvy pad Kurskam brytanskaja i amierykanskaja avijacyja pačała bambić aeradromy na Sicylii i Sardynii.
Byli źniščanyja 4 z 5 čyhunačnych paromaŭ, što złučali Apieninski paŭvostraŭ ź Sicylijaj. Da apošniaha momantu praciŭnik nie viedaŭ, dzie ž buduć desantavacca alijanty. A vysadka adbyłasia tady, kali praciŭnik nie moh i padumać: padčas štormu na mory.

Sajuźniki desantavalisia ŭ Sicylii 10 lipienia. 12 lipienia pačałasia tankavaja bitva pad Procharaŭkaj. A 13 lipienia, kali bitva jašče išła, Hitler vyklikaŭ Kluhie i Manštajna da siabie. Niahledziačy na piarečańni apošniaha, fiurer zahadaŭ: spynić nastup! Pierakinuć siły na Apieniny! Bo vysadka na Sicylii aznačała chutkaje ŭvarvańnie ŭ Italiju.

Saviecki maršał Ivan Bahramian śćviardžaŭ, što vysadka na Sicylii nijak nie paŭpłyvała na sychod Kurskaj bitvy. Nam ža viadoma, što Hitler pierakinuŭ na Zachad elitny II tankavy korpus SS, u jaki ŭvachodzili słavutyja dyvizii «Lejbštandart SS Adolf Hitler», «Das Rajch» i «Totenkopf». I tankavy korpus SS, jaki stvarali dla Uschodniaha frontu, taksama pajšoŭ u Italiju.

Druhi front

Paśla vysadki na Sicylii Vialikaja rada fašysckaj partyi adchiliła Musalini ad ułady i aryštavała. 3 vieraśnia, kali sajuźniki desantavalisia na poŭdni Apieninskaha paŭvostrava, Italija vyjšła z vajny. Jak žartavali ŭ toj čas, voś Bierlin-Rym-Tokia złamałasia. Heta dazvoliła Čyrvonaj armii pačać šyroki nastup va Ukrainie.

Vysadki sajuźnickich desantaŭ u Maroka i Ałžyry, u Sicylii i na Apieninach dali bahaty dośvied takoha rodu apieracyjaŭ, jaki prydaŭsia ŭ Narmandyi.

Tady, u 1944-m, paŭtorycca situacyja listapada 1942-ha: pierš, čym rušyli saviety, pačali sajuźniki. Vysadka ŭ Narmandyi była 6 červienia, a 23 červienia pačałasia apieracyja «Bahratyjon».

I ŭsio ž: čamu ŭ savieckaj i častkova ŭ postsavieckaj litaratury śćviardžajecca, što sajuźniki adkryli druhi front mienavita ŭ 1944 h., a nie na hod raniej? Takaja była ideałahičnaja ŭstanoŭka. Najlepš jana była sfarmulavana ŭ padručniku «Naviejšaja historyja» dla Ch kłasa: «Saviecki Sajuz stroha vykonvaŭ uziatyja na siabie sajuźnickija abaviazacielstvy. Ale ZŠA i Anhlija ich hruba parušali». Tamu, maŭlaŭ, i adciahvali adkryćcio druhoha frontu ŭ Jeŭropie. I mnohija z nas pa-raniejšamu zastajucca ŭ pałonie balšavickich mifaŭ.

***

Anatol Sidarevič