Čamu niezaležnaja Biełaruś nie zrabiłasia sapraŭdy biełaruskaj?

13.05.2013 / 11:18

Piatro Mašeraŭ byŭ čałaviekam viaskovych karanioŭ.

Mikałaj Śluńkoŭ naležaŭ da «pramysłovaj hrupy».

Viačasłaŭ Kiebič byŭ praduktam savieckaj namienkłatury.

Piatro Kraŭčanka byŭ adzinym nacyjanał-kamunistam na vysokaj pasadzie.

Kaniec 1980-ch — pačatak 1990-ch hadoŭ i dahetul zastajecca pieryjadam, jaki čaściej za ŭsio abmiarkoŭvajecca ŭ sučasnym biełaruskim hramadstvie i vyklikaje absalutna procilehłyja mierkavańni.
Adna ź niavyrašanych prablem, na jakuju za dva dziesiacihodździ tak i nie znajšłosia adkazu — čamu partyjnaj elicie nie była patrebnaja niezaležnaść. Sapraŭdy, čamu kiraŭnictva Biełarusi nie padtrymała ideju niezaležnaści? Praściej za ŭsio abvinavacić ich u kansiervatyŭnaści, pasrednaści, adsutnaści stratehičnaha myśleńnia i h.d. Ale taki chod vyhladaje zanadta prostaliniejnym. Nasamreč, usio vyhladaje cikaviej i adnačasova praściej.
Dla taho, kab znajści adkaz na pytańnie, varta pieranieścisia ŭ kaniec 1970-ch — pačatak 1980-ch hadoŭ. Bolšaść kirujučych pasadaŭ u Biełarusi tady zajmali pradstaŭniki «partyzanskaha pakaleńnia».
Najbolš viadomymi siarod ich byli K. Mazuraŭ, P. Mašeraŭ, C. Kisialoŭ, S. Prytycki, I. Palakoŭ i inšyja. Jany prajšli ŭ maładości praz partyzanskija atrady abo vajavali na froncie, byli vyłučany na partyjnuju pracu paśla vajny i z prychodam na pasadu pieršaha sakratara Kiryła Mazurava (1956) pastupova zaniali u Biełarusi ŭsie najbolš istotnyja pasady.

Jašče z paślavajennych hadoŭ hałoŭnaja ŭvaha ŭ ajčynnaj ekanomicy nadavałasia pramysłovaści. Mienavita padčas kiravańnia «partyzan» pačałosia budaŭnictva šerahu bujnych pramysłovych abjektaŭ, a respublika pieraŭtvaryłasia ŭ zboračny cech dla usiaho SSSR.

Paradoks, ale pry hetym «partyzany» kudy lepš raźbiralisia nie ŭ pramysłovaści, a ŭ sielskaj haspadarcy. Sami jany pachodzili ź viosak, pryčym vychoŭvalisia ŭ adnosna biełaruskamoŭnym asiarodździ. Tak, tahačasnyja palityčnyja zababony nie davali im navat tearetyčnych mahčymaściaŭ dla praviadzieńnia biełarusizacyi. Ale nie pieraškadžali demanstravać asabistaje stanoŭčaje staŭleńnie da pradstaŭnikoŭ tvorčaj intelihiencyi. U hetym, badaj, adna z pryčyn taho, čamu dziejańni «partyzanskich» lidaraŭ atrymali stanoŭčuju acenku ŭ ajčynnaj miemuarystycy.
Ale, paŭtarusia, u pramysłovaści «partyzany» nie byli śpiecyjalistami. Tamu za praktyčnuju raspracoŭku rašeńniaŭ u hetaj śfiery adkazvali haspadarniki.
Adnoj z najbolš upłyvovych u ich asiarodździ źjaŭlałasia tak zvanaja «minskaja haradskaja industryjalnaja hrupa» (termin prapanavaŭ amierykanski daśledčyk Majkł Urban). Pradstaŭniki apošniaj, jakija naradzilisia za dziesiacihodździe da vajny, prajšli škołu bujnych pramysłovych pradpryjemstvaŭ, pracavali nie stolki ŭ partyjnych kamitetach, kolki na vytvorčaści. Naprykład, Mikałaj Śluńkoŭ, niefarmalny lidar hrupy, tolki dva hady źjaŭlaŭsia pieršym sakratarom minskaha harkamu. Bolšaja častka jaho karjery prajšła na Minskim traktarnym zavodzie i ŭ ahulnasajuznym Dziaržpłanie.

Na pačatku 1980-ch hadoŭ u Savieckim Sajuzie, jak i ŭ Biełarusi, byli vidavočnyja prykmiety ekanamičnaha kryzisu. Uziacca za vypraŭleńnie situacyi na miescach pavinny byli śpiecyjalisty ŭ hetaj śfiery — haspadarniki. (Pakolki ŭładu ŭsio zadavalniała ŭ hramadska-palityčnaj śfiery, nichto nie prapanavaŭ ideołaham uziać styrno ŭ svaje ruki). 11 studzienia 1983 hoda pamior pieršy sakratar Kamunistyčnaj partyi Biełarusi Cichan Kisialoŭ. Amal imhnienna, praz sutki na jaho miesca byŭ pryznačany Mikałaj Śluńkoŭ.

Mienavita Mikałaj Mikitavič (zrazumieła, sa zhody centralnaha kiraŭnictva) pravioŭ adnu z samych maštabnych kadravych čystak, što źviedała Biełaruś u minułym stahodździ.
Za karotki čas Śluńkoŭ vydaliŭ z vyšejšaha kiraŭnictva ŭsich patencyjnych kankurentaŭ (kaho adpraviŭ na piensiju, kaho na dypłamatyčnuju pracu). Klučavyja pasady sakratara CK KPB pa pramysłovaści, kiraŭnika respublikanskaha Dziaržpłana, paźniej premjera zaniali pradstaŭniki «minskaj haradskoj industryjalnaj hrupy», jakija zatrymalisia va ŭładzie dziesiacihodździe, da 1994-ha. Amal adnačasova prajšła čystka Ministerstva ŭnutranych spraŭ. Cikava, što MUS uznačaliŭ Viktar Piskaroŭ, jaki ŭ 1970-ja hady pracavaŭ sa Śluńkovym i ŭznačalvaŭ upraŭleńnie ŭnutranych spraŭ Minskaha harvykankamu. Charakterna, što navat pasadu sakratara CK KPB pa ideałohii zaniaŭ «haspadarnik» — Valeryj Piačeńnikaŭ.

«Minskaja haradskaja industryjalnaja hrupa» sapraŭdy zdoleła narmalizavać spravy ŭ ekanomicy (zrazumieła, u kantekście ahulnasavieckaj situacyi). Tamu ekanamičny kryzis pryjšoŭ u Biełaruś paźniej, čym u inšyja savieckija respubliki (u hetym, darečy, adna z pryčyn słaboj aktyŭnaści nasielnictva ŭ pierabudovačnych pracesach). Ale ŭ ideałahičnaj śfiery naziralisia advarotnaja situacyja. Tak, bolšaść pradstaŭnikoŭ hetaj hrupy naradziłasia ŭ vioscy. A voś adukacyju i pieršyja prafiesijnyja kroki jany zrabili ŭ haradach, dzie daminavała mienavita ruskaja mova. Tamu bolšaść ź ich staviłasia da movy jak da rudymienta, jaki z časam abaviazkova źniknie. Tamu nie dziŭna, što zakliki da abudžeńnia nacyjanalnaj śviadomaści nie mahli nie vyklikać u ich ničoha inšaha, jak ustojlivuju alerhiju.

Zrazumieła, isnuje vialikaja spakusa paraŭnać stanoŭčych «partyzan» i drennych minskich «haspadarnikaŭ». Nieadnarazova davodziłasia sustrakać u druku ich supraćpastaŭleńnie, a taksama dumki, što kali b Piotr Mironavič zatrymaŭsia na svajoj pasadzie, historyi Biełarusi raźvivałasia b u inšym kirunku.
Ale majo mierkavańnie całkam supraćlehłaje. Jak ni dziŭna heta prahučyć, prychod «minskaj haradskoj industryjalnaj hrupy» źjaŭlaŭsia zakanamiernym i ŭ niečym navat adnosna prahresiŭnym krokam dla Biełarusi. Čamu?

Jakimi b stanoŭčymi jakaściami historyki ni nadzialali «partyzan», apošnija byli absalutna savieckimi ludźmi, jakija i padumać nie mahli pra samastojnaść i niezaležnaść. Tak, «haspadarniki» nibyta taksama supraciŭlalisia suvierenitetu Biełarusi. Ale chaču źviarnuć uvahu na vielmi istotny momant: heta niepryniaćcie mieła miesca na duchoŭna-ideałahičnym, a nie na ekanamičnym uzroŭni. Jak i ŭ marksiźmie, ich byćcio vyznačała śviadomaść. Tak, pradstaŭniki minskaj hrupy taksama byli savieckimi ludźmi, jakija nie atajasamlali siabie z nacyjanalnaj kulturaj. Ale na pracy im uvieś čas davodziłasia sutykacca z kankretnymi haspadarčymi pytańniami. Miž tym, stupień centralizacyi u tyja časy była nadzvyčaj vysokaj. Naprykład, na ŭzroŭni Palitbiuro mahło vyrašacca, kolki kinateatraŭ moža pracavać u Adesie. Tamu ŭ «haspadarnikaŭ» pakrysie źjaŭlałasia imknieńnie da peŭnaj samastojnaści ŭ ekanamičnych pytańniach. Uźnikaŭ svojeasablivy ekanamičny patryjatyzm.

Heta prajaŭlałasia ŭ roznych situacyjach. Naprykład, budučy prem'jer-ministr Viačasłaŭ Kiebič, jakija ŭ 1980-ja zajmaŭ šerah adkaznych pasadaŭ u aparacie CK KPB, a potym uznačalvaŭ respublikanski Dziaržpłan, nastojliva supraciŭlaŭsia sprobam pieravieści jaho ŭ Maskvu.
Bo ŭśviedamlaŭ, što tam budzie piatym kołam u vozie, a tut zmoža realna ŭpłyvać na spravy. Abo Mikałaj Śluńkoŭ, jaki ŭvajšoŭ u skład harbačoŭskaha Palitbiuro, u kancy 1980-ch prapanoŭvaŭ decentralizavać vytvorčaść i ŭtvaryć u RSFSR 6–7 rehijonaŭ, jakija b mieli ŭsiu paŭnatu haspadarčaj ułady i roŭnyja pravy z sajuznymi respublikami. Niahledziačy na toje, što jaho vykazvańni datyčylisia tolki Rasii, pryniaćcie takoj prahramy vidavočna źmianiła b charaktar funkcyjanavańnia ekanomiki ŭsiaho Sajuza.

Tamu Viačasłaŭ Kiebič (jak pradstaŭnik «minskaj haradskoj industryjalnaj hrupy») i parłamienckaja bolšaść u Viarchoŭnym Saviecie 12 sklikańnia, pajšli, adpaviedna, na padpisańnie i ratyfikacyju Biełaviežskich pahadnieńniaŭ, kirujučysia nie prahaj da niezaležnaści, a svaimi prahmatyčnymi raźlikami (ekanamičnym patryjatyzmam i imknieńniem samim vyrašać respublikanskija haspadarčyja pytańni). I pakul ruch adbyvaŭsia ŭ hetym rečyščy, padtrymlivali pieraŭtvareńni (jak i kulturnyja inicyjatyvy, jakija nie padryvali asnoŭ tahačasnaha hramadstva). Ale jak tolki ŭźnikła mahčymaść dasiahnuć niezaležnaści ŭ śviadomaści ludziej, rezka paviarnuli nazad. U hetym i zaklučajecca jak histaryčnaje značeńnie, tak i abmiežavanaść pakaleńnia 1980-ch hadoŭ.

U toj situacyi Biełarusi nie chapiła palitykaŭ inšaha pakaleńnia, jakija, kirujučysia abo ramantyčnymi, abo prahmatyčna-karjernymi prancypami, zabylisia pra ŭłasnaje palityčnaje minułaje i zrabili staŭku na nacyjanalnyja łozunhi.
Takim šlacham pajšli lidary bolšaści byłych savieckich respublik (Hiejdar Alijeŭ, Nursułtan Nazarbajeŭ, Eduard Ševardnadze i inšyja). Paradoks, ale ci nie adzinym takim palitykam u Biełarusi źjaŭlaŭsia sakratar minskaha harkamu, a potym pieršy ministr zamiežnych spraŭ Piotr Kraŭčanka.

Dyk moža ŭsia sprava ŭ kadravych źmienach pačatku 1980-ch hadoŭ? Ale prychod va ŭładu «haspadarnikaŭ» źjaŭlaŭsia ahulnasavieckaj tendencyjaj. Na situacyju ŭ respublicy paŭpłyvali pracesy rusifikacyi, jakija pačalisia zadoŭha da prychoda va ŭładu «minskaj haradskoj industryjalnaj hrupy». Ale mienavita dziejańni apošnich zakłali padmurak dla dalejšaha raźvićcia siońniašniaj Biełarusi.