«Не ем пасля шостай і кожны дзень раблю «нажніцы». Сакрэты бадзёрасці і гісторыя жыцця 99-гадовых сясцёр-блізнятак з Ваўкавыска
Зусім нядаўна сёстры Лёлечка і Тамарачка — менавіта так яны самі называюць адна адну — адзначылі свой дзень нараджэння. Хоць імянінніцы і какетліва жартуюць, што непрыстойна пытацца ў дамаў пра ўзрост, лічбу ўсё ж называюць. Агучыць яе спатрэбілася, каб зафіксаваць рэкорд Беларусі: самым пажылым блізняткам у краіне споўнілася… 99 гадоў. Дарэчы, дзень нараджэння сёлета сёстры адзначылі двойчы і абодва разы з размахам. Каб даведацца, як так атрымалася, ды і проста пагаварыць пра такое доўгае і насычанае жыццё, Onliner.by адправіўся на іх радзіму — у Ваўкавыск.
«Калі тата даведаўся, што ў яго дзве дачкі, схапіўся за галаву»
Дома ў Тамары Антонаўны за шчодра накрытым сталом сустракае вялікая сям'я: яе дачка Марына (па сямейнай традыцыі з ласкавай мянушкай Мусечка), зяць, унукі і маленькая праўнучка. Тут, вядома, не ўсё: на дваіх у сясцёр 9 унукаў і 10 праўнукаў.
Хоць Ларыса і старэйшая сястра (нарадзілася на цэлых 10 хвілін раней), але ў сям'і так павялося, што яе заўсёды апякала Тамара. Так і падчас размовы яна бярэ на сябе ролю павадыра па самых важных успамінах. Ларыса Антонаўна ўжо не так добра чуе і толькі перыядычна напаўсур'ёзна-паўжартам пытаецца: «Ды каму гэта цікава? Хопіць ужо!» Але сапраўды цікава.
Нарадзіліся Тамара і Ларыса 22 верасня 1925 года. Але, як гэта часта бывала ў той час, у пашпарце ў абедзвюх паказаная зусім іншая дата — 25 лістапада. Родныя даведаліся пра блытаніну толькі сёлета, калі падавалі заяўку на рэкорд. Але не разгубіліся — вырашылі адзначыць дзень нараджэння двойчы. Журналісты сустракаюцца напярэдадні другога «афіцыйнага» свята, на якім у доме зноў павінна была сабрацца ўся сям'я.
Бацька сясцёр Антон быў родам з Валыні, працаваў машыністам у Лунінцы, дзе і пазнаёміўся з будучай жонкай Марыяй, якая была малодшай за яго на 12 гадоў. Маці сённяшніх рэкардсменак была са шматдзетнай сям'і — старэйшая з 12 дзяцей. І, як успамінае Тамара, валодала выдатным голасам, з 10 гадоў спявала ў царкоўным хоры. А вось дочкам талент не перадаўся, пра што яны да гэтага часу з усмешкай злёгку шкадуюць.
Ужо разам пара перабралася ў Ваўкавыск — па працы. Але на службе ў бацькі дзяўчынак здарылася аварыя, яму давялося перакваліфікавацца ў слесара. Ім ён і працаваў да апошняга дня. Папаўнення ў сям'і пара чакала цэлых восем гадоў, таму «двайняткам» узрадавалася асабліва моцна. Больш дзяцей у сям'і так і не з'явілася.
«У дзень нашага нараджэння мама пайшла ў лес і прынесла цэлы кошык грыбоў з Казінай гары. І нават паспела памыць іх у рэчцы, ужо адтуль яе і прывезлі нараджаць. Калі наш татачка даведаўся, што ў яго дзве дачкі, схапіўся за галаву! І яго першае пытанне было «І што ж мне з імі рабіць?», — пераказвае сямейныя паданні Тамара Антонаўна.
Але, па прызнанні гераіні, ад адсутнасці сыноў бацька ўсё ж такі не пакутаваў: дочкі былі яго «маленькімі памочнікамі». Разам з ім і ў лес па матэрыялы хадзілі, і ў майстэрні маглі падмагчы.
Дарэчы, сёстры ўжо амаль стагоддзе беражліва захоўваюць рэліквію — маленечкі дзіцячы чаравічак. Невядома, чый з іх ён і чаму толькі адзін, але берагуць яго вельмі старанна. Як і сваё першае фота — яно стаіць у рамцы на бачным месцы.
— Глядзі, Лёлечка, як ты мяне за ручку трымаеш! — перагаворваюцца паміж сабой сёстры.
Першы ўспамін у блізнятак таксама агульны — яркі, але хвалюючы. Бацька ўласнымі рукамі зрабіў для іх вазок, у які можна было запрагаць козачак. Але не ўтрымаў яго на высокай гары, фурманка перакулілася і накрыла дзяўчынак. З таго моманту абедзве сястры пачалі заікацца, за што суседскія дзеці дражнілі іх «заікамі».
Каб справіцца з праблемай, мама пачала вадзіць дачок па знахарак — ад Лунінца да Вільні. Але ніякія замовы і настойкі не спрацавалі, дапамог толькі час: з узростам заіканне ў абедзвюх прайшло без следу.
Пакуль дзяўчынкі сталелі, Ваўкавыск, як і ўся Заходняя Беларусь, быў у Польшчы, і сёстры паспелі скончыць сем класаў польскай школы. Потым іх шляхі злёгку разышліся: Ларыса паступіла ў дзяржаўную гімназію, а Тамара — у прыватную, купецкую. І праз 85 гадоў сёстры памятаюць, колькі каштавала іх навучанне: 10 і 30 злотых.
Пасля ўваходжання Заходняй Беларусі ў склад БССР у 1939 годзе дзяўчынкам давялося зноў вярнуцца ў школу — на два класы маладзей, каб асвоіць іншую вучэбную праграму.
У дзень пачатку вайны 15-гадовая Тамара была ў піянерскім лагеры. Пуцёўку тады далі толькі аднаму дзіцяці, і ў сям'і вырашылі, што паедзе яна. Так сёстры разлучыліся на тры з паловай гады.
«Тры з паловай гады кожная не ведала, ці жывая другая»
Калі размова падбіраецца да перыяду Вялікай Айчыннай вайны, успаміны даюцца гераіням куды складаней. Некалькі разоў Тамара Антонаўна не можа ўтрымацца ад слёз: тады ёй давялося перажыць самае доўгае ў жыцці расстанне з сям'ёй, асабліва складана давалася растанне з сястрой.
Яны абедзве нічога не ведалі адна пра адну на працягу некалькіх гадоў. Як ужо згадалі, 22 чэрвеня 1941 года Тамара знаходзілася ў піянерскім лагеры недалёка ад Гродна. Адтуль усіх дзяцей пешшу накіравалі на чыгуначную станцыю ў Ліду — на эвакуацыю. Пад Мастамі група трапіла пад бамбёжку, і да станцыі дабраліся толькі 10 чалавек. Родным пра гэта было невядома.
— Мы былі ў летніх сукенках, вельмі мерзлі. Нас прытулілі вайскоўцы, мы сядзелі проста з імі ў акопах. Яны аддалі нам свае гімнасцёркі і далі з сабой у дарогу цукар. А нам нават няма куды было яго насыпаць, так і ляжаў па кішэнях. І мы адправіліся ў эвакуацыю, — успамінае Тамара Антонаўна.
У Мінску ў вагон загрузілі параненых. Дарога, па ўспамінах гераіні, была доўгай, цяжкай і галоднай — ратаваў толькі той самы цукар. Затое па прыбыцці проста на пероне былі накрытыя сталы — прыбыўшыя з'елі ўсё.
Тамара апынулася ў Гарадзішчанскім раёне Пензенскай вобласці, дзе былых школьнікаў размеркавалі па калгасах.
— Мяне ўзяла да сябе дадому куратніца цётка Окся. Яна жыла адна, сын ужо быў у войску. І я разам з ёй працавала ў куратніку. Мы з ёй жылі вельмі дружна. Якая яна добрая жанчына была! Праца была цяжкая, затое ў нас заўсёды была ежа. Але мы абедзве не любілі яйкі, таму рабілі з іх праснакі. Калі мы развітваліся, яна расплакалася. А я дагэтуль шкадую, што тады не пацалавала ёй рукі, — на гэтым моманце не можа стрымаць слёзы сама Тамара Антонаўна.
У Пензенскай вобласці яна паспела з адзнакай скончыць сем класаў. Таму ёй прапанавалі пайсці вучыцца далей, але юная дзяўчына доўга адмаўлялася: няма ў чым было хадзіць на вучобу. З абутку ў доступе былі толькі лапці, якія яна ніколі да гэтага нават не бачыла.
Але атрымалася здабыць вялікія мужчынскія галёшы, і на вучобу Тамара ўсё ж пайшла — на курсы рахункаводаў.
Пра лёс родных дзяўчына даведалася незадоўга да таго, як адправіцца дадому. Бацькі і сястра ўсю вайну правялі ў Ваўкавыску.
На шчасце, усе былі жывыя. Дарога назад хоць і была больш радаснай, але праходзіла таксама цяжка. Тамара змагла ўладкавацца трэцяй на верхняй паліцы.
— Божа, Ваўкавыск зрабіў такое страшнае ўражанне: засталася толькі палова вакзала… у мяне былі доўгая світка, пашытая з коўдры, ваўняныя панчохі да калена і брызентавыя туфлі, а за спіной — мяшок з сухарамі.
Калі я выбіралася з цягніка, у мяне ў гэтай туфлі адвалілася падэшва. І я думала: як жа я гэты апошні адрэзак шляху дайду? Прыйшлося валачы нагу ўвесь шлях да хаты.
Пры гэтым Тамара паспела зарабіць немаленькую суму-як цяпер памятае, 200 рублёў — і стаць членам калгаса, што для такой маладой дзяўчыны было вельмі важным дасягненнем.
— Калі я заходзіла ў брамку, зачапілася мяшком і не магла прайсці. Здалёку ўбачыла маму і клікала яе з усіх сіл, — суразмоўніца і цяпер памятае гэты дзень, як быццам ён быў зняты на відэа.
— Яна скінула з мяне гэты мяшок, і мы нарэшце абняліся. І яна пачала крычаць: «Антон, Антон, хутчэй, наша дачка прыехала». А тата такі ў нас флегматык быў, ніколі не спяшаўся. І нават у гэтай сітуацыі не зрабіў выключэнне, — працягвае Тамара Антонаўна пад агульны смех.
«Яны ўсё жыццё не маглі адна без адной. Калі цэлы тыдзень не бачыліся — катастрофа»
12 снежня 1944 года Тамара Антонаўна ўладкавалася сакратаром на хлебазавод. А ў лютым на заводзе даведаліся, што яна паспела скончыць курсы рахункаводаў, і перавялі на пасаду бухгалтара. Там яна і працавала ўсё жыццё, ні разу не змяніўшы месца працы.
Дарэчы, менавіта хлебазавод і звёў яе з будучым мужам Аляксандрам.
— Мой Саша, — паказвае на падборку фатаграфій за сваёй спіной Тамара Антонаўна.
— Калі ён у 1946 годзе дэмабілізаваўся з войска, яму ўжо няма да каго было вяртацца дадому ў вёску. Таму ён прыехаў у Ваўкавыск да сябра. Так нас і звёў лёс. Але замуж я выйшла толькі ў 1950-м — чатыры гады з ім сябравала.
Родныя падказваюць: «Раскажы, як табе сон прысніўся, што ён цябе праз рэчку пераводзіць».
— Так, я яго згадала. Тады і пагадзілася. Рызыкнуць. Памятаю, стаіць ён ля брамкі і кажа: «Мне ўжо дадому з'язджаць трэба. Што мне рабіць? Адкажы хоць што-небудзь». Так я і здалася. Вяселле вялікае згулялі: у тым пакоі ў два рады сталы стаялі.
— А замуж па каханні выходзілі?
— Ой, я і не ведаю ўжо, — адмахваецца Тамара Антонаўна. — Лепш пра Ларысачку паслухайце. А Ларысачка мая, не думайце сабе, не спяшалася замуж выходзіць. Пайшла вучыцца ў вячэрнюю школу, а потым паехала ў Кіеў, у медінстытут, які скончыла з адзнакай. Стала стаматолагам. Лёлечка мая — цаца. Я пайшла працаваць, а Лёлечка пайшла вучыцца, трэба было дапамагаць ёй.
У сям'і ёсць сакрэтны падзел: Лёля — дзелавая модніца (сямейная мянушка — пані Лёля, нават цяпер яна выбірае для сябе эфектны галаўны ўбор), Тамара — апякуецца ёй.
Але гэта хутчэй падстава для лёгкай іроніі: на працягу ўсяго жыцця сёстры былі вельмі блізкія. Яны і цяпер падчас размовы ў першую чаргу звяртаюцца адзін да аднаго.
— Любіла Лёлечку заўсёды вельмі! Спачатку я ёй дапамагала, таму што я засталася з мамай жыць, а яны з мужам у свой дом пераехалі. Потым — бо яна рана заўдавела. Муж у яе таксама добры быў, будаўніком працаваў. Пазнаёміліся яны на нашым вяселлі. Апошні факт аказваецца адкрыццём для ўсёй сям'і: гэтага пункта ў сямейных легендах яшчэ не было.
Дарэчы, дом, у якім жыве Тамара Антонаўна, таксама хутка адзначыць 100-гадовы юбілей: яго будавалі, калі дзяўчынкі з'явіліся на свет. Участак быў абсалютна пустым.
— Бацькі ўзялі гэты ўчастак. Тут нічога не было, нават калодзежа. Гадамі насілі ваду здалёку, палівалі сад. Вялікімі працаўнікамі былі абодва!
Зараз на другой палове ўчастка жыве дачка Муся з зяцем. Вокны размешчаны так, што можна з аднаго дома прыглядаць за тым, што адбываецца ў іншым.
У чым сакрэт даўгалецця сясцёр? З аднаго боку, рэцэпт даволі зразумелы, з другога — каб прытрымлівацца яго, трэба прыкладаць намаганні (зноў ніякай чароўнай таблеткі). Грэе душу толькі тое, што і ў доўгажыхарак ёсць свае слабасці.
— Я вельмі люблю паесці! Устаю раненька, таму што ўжо хачу есці, — смяецца Тамара Антонаўна. — Сняданак раблю сабе сама. Устаю, п'ю гарбату і тры бутэрброды: два на чорным хлебе і адзін на белым. Абед мне прыносіць Мусечка ці мой любімы зяць. А вячэраю я заўсёды да шостай вечара! Поўнай я ніколі не была. Усё жыццё выконвала практыкаванні. І цяпер раблю фізкультуру прама ў ложку, толькі крыху менш.
Але ёсць тры абавязковыя практыкаванні. Напрыклад, «нажніцы», калі падымаеш ногі ўверх і заводзіш крыж-накрыж. А яшчэ вельмі люблю варушыць пальцамі, каб ногі мяне лепш трымалі.
Тамара Антонаўна заўсёды любіла не толькі смачна паесці, але і гатаваць. Усе блізкія сыходзяцца ў адным: галоўная страва — фаршыраваны шчупак. Балазе і муж, і зяць — заўзятыя рыбакі.
Акрамя дня нараджэння сясцёр, вялікая сям'я абавязкова збіраецца ў Ваўкавыску на Вялікдзень.
Тамара і Ларыса ўсе святы адзначалі і працягваюць адзначаць толькі разам.
— Яны ўсё жыццё не маглі адзін без аднаго. Калі цэлы тыдзень не бачыліся — катастрофа. Раіліся ва ўсім. Нават сукенку спачатку сястры трэба было паказаць і толькі потым вырашаць, ці купляць, — распавядаюць блізкія.
Напрыканцы родныя просяць Тамару Антонаўну здзівіць гасцей: яна да гэтага часу ідэальна памятае вершы, якія з імі ў дзяцінстве разам развучвала мама. А яшчэ — прыпеўкі.
Дарэчы, сёлета сёстры праславіліся ў Інтэрнэце: унучкі завялі для бабуль акаўнт у тыктоку. Пакуль у ім тры відэа, але адзін з ролікаў — з уручэннем сертыфіката аб рэкордзе — набраў ужо 1,4 млн праглядаў і больш за 220 тыс. лайкаў. Замілавала карыстальнікаў сацсетак і яшчэ адно відэа з максімальна аптымістычнай фразай: «маладосць прайшла, а старасць толькі пачынаецца».
«Азначэнне Беларусі як выпаленай зямлі мне не падабаецца». Маналог беларуса, які нядаўна з’ехаў з краіны2
Каментары