У Інстытуце мовазнаўства НАН Беларусі патлумачылі, як лепш называць трэнажорную залу па-беларуску, а ад якіх варыянтаў варта адмовіцца.
Сваё меркаванне спецыялісты выказалі ў адказе на зварот, які паступіў у сэрвіс «Моўная даведка». Аўтара звароту цікавіла, як жа карэктна перакласці рускае слова «качалка», якое шырока выкарыстоўваецца ў жывой мове.
У рускай мове для жаргоннага абазначэння трэнажорнай залы акрамя «качалки» выкарыстоўваецца і іншы варыянт — «тренажёрка». У польскай мове пашыраны варыянт «siłownia», а таксама жаргонныя «siłka», «pakernia», у англійскай агульнапрынятае слова «gym».
Але ў літаратурнай беларускай мове сёння існуюць толькі «трэнажорная зала», «фітнес-цэнтр», «фітнес-зала», «спартзала» ці проста «зала». Найбольш пашыраным жаргонным сінонімам з’яўляецца слова «трэнажорка».
Такі выбар не заўсёды задавольвае, часта патрабуецца дакладны, ёмісты адпаведнік рускага «качалка».
У гутарковай беларускай мове сёння часта можна пачуць «сілоўня», «мацоўня», «качалка» і нават «джымоўня» (ад «gym»). Але не ўсе гэтыя варыянты апраўдана ўжываць у беларускай мове.
Слова «качалка» ў такім значэнні не магло ўтварыцца ў беларускай мове, бо дзеясловы «качаць» і «качацца» не маюць патрэбных значэнняў. Дый само слова «качалка» асацыюецца ў першую чаргу з крэслам, якое качаецца, або валікам для раскачвання цеста.
Паланізм «сілоўня» таксама немагчымы, бо ў беларускай не ўжываюцца дзеясловы «сілавацца» ці «сілаваць», як і не ўжываецца і прыметнік «сільны». «Сілкавацца» ж можна толькі ежай, што па сэнсе не пасуе да слова, якое мусіць абазначаць трэнажорную залу.
А вось да «мацоўні» ў мовазнаўцаў пытанняў няма. У беларускай мове здаўна існуюць дзеясловы «мацаваць», «мацавацца», якія азначаюць «рабіць моцным, узмацняць», таму такі варыянт цалкам апраўданы з пункту гледжання лексіка-семантычнай сістэмы сучаснай беларускай мовы.
І хоць пакуль слова «мацоўня» не знайшло адлюстравання ў нарматыўных слоўніках беларускай мовы, яно шырока ўжываецца беларусамі ў сацсетках:
«Карыстайцеся дэзадарантам перад мацоўняй і не забывайцеся змяняць трэнеравальнае адзенне».
«Крыху ранішніх сябешак з мацоўні».
«Дарэчы, хацеў заўтра раніцай пачаць хадзіць у мацоўню, але думаю, заўтра нікуды я не пайду. Буду спаць. Сон — гэта здароўе».
Апошнім часам з’явіліся і новыя аднакаранёвыя дзеясловы, напрыклад, з прыстаўкай на-: «Ты яшчэ паспееш намацавацца да лета!»
Таксама актуалізавалася старое беларускае слова «маца́к» (здаровы, моцны чалавек), якое, як адзначаюць спецылісты, у пэўных кантэкстах можа адпавядаць рускаму «качок».
Але куды больш натуральным утварэннем, на думку мовазнаўцаў, было б слова «мацавальня», бо ад дзеясловаў на -аваць (-авацца) са значэннем месца або памяшкання звычайна ўтвараюцца назоўнікі на -авальня. Напрыклад: гартавальня, прасавальня, фарбавальня, шліхтавальня. Але «мацавальня» пакуль не распаўсюдзілася.
З іншага боку — «мацоўня» не выбіваецца з шэрагу звыклых нам словаў «майстроўня» (месца, дзе нешта майструюць), «схоўня» (месца, дзе нешта захоўваюць) і інш., хоць так звычайна ўтвараюцца назоўнікі ад іншых назоўнікаў, а не ад дзеясловаў (багоўня, вазоўня, жвіроўня, малпоўня, шпакоўня).
Так што выбар на карысць «мацоўні», здаецца, відавочны.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ
Каментары