Гісторыя адбіваецца не толькі ў археалагічных пластах — у мове таксама. Піша Іна Хоміч у часопісе «Наша гісторыя».
Зянькі, Камянецкі раён. У 50-я тут жыло каля ста чалавек, цяпер жыве каля дзесяці. Што лічба атрымалася двухзначнай, дзякуй шматдзетнай сям’і, якая год таму да нас перабралася. Акрамя іх, з пастаянных насельнікаў — тры бабулі ды пара маладзейшых пенсіянераў.
Летам людзей большае, з горада на агароды і ў адпачынкі з’язджаюцца тыя зянькоўцы, што яшчэ вымушаныя працаваць. У Зяньках яшчэ гавораць па-свойму, мясцовую гаворку не трэба рэканструяваць — толькі сам гавары ды слухай, што табе кажуць у адказ.
Цяпер уявіце маю суседку Ганну Зянчук, або бабу Гандзю, як я яе называю. Ёй 88 год, усё жыццё пражыла ў Зяньках, і для мяне яна ўваходзіць у топ найлепшых суразмоўцаў. З пачуццем гумару, без звычкі да маралізатарства, з уменнем слухаць і не навязваць свой пункт гледжання. Псіхолагі на такое вучацца, а ў былога палявода бабы Гандзі — закладзена прыродай. Таму я заходжу да яе кожны раз, калі прыязджаю, або штодня, калі там жыву. Адпачываю, вучуся, назіраю, запісваю.
Кес моес
Баба Гандзя вельмі рэдка лаецца. А калі ўжо здараецца, то гэта хутчэй смешная, чым крыўдная лаянка. «Хай тыбэ хулера возьмэ!» і ўсе варыяцыі праклёнаў з хваробамі ў галоўнай ролі.
І вось сяджу я неяк у бабы Гандзі са сваім блакнотам, раз-пораз цікавыя мне словы запісваю, як у хату заходзіць яшчэ адзін наш сусед — Яўген Фраловіч, па-вулічнаму проста Жэнік. Ён просіць пазычыць «цюкру» да наступнага прыезду аўталаўкі. Тлумачыць, што жонка варыць прасяную кашу, а «цюкру» ў хаце не знайшлося.
А Баба Гандзя яму: «А кес моес!» Устае і выходзіць у іншы пакой па цукар. «Шо вуна сказала?» — перапытваю Жэніка.
А Жэнік паўтарае, быццам гэта самая вялікая ў свеце банальнасць: «Кес моес. Тэ шо, нэгды ны чула?»
Жэнік дадае, што «кес моес» часценька ўварочваў яго дзед Ліксандр, «марыканыць», як называлі абсалютна ўсіх гастарбайтараў, што пабывалі на заробках у Амерыцы. «Кес моес крэйзе хаус» — кідаў Ліксандр наўздагон сямейнікам, якія рабілі не па-ягонаму.
Пасля такой падказкі было ўжо не цяжка дакруціць, што ж такое «кес моес». Гэта не што іншае, як пераробленая на зянькоўскі манер амерыканская лаянка «Kiss my ass» («Пацалуй мяне ў сраку»), якая прыйшлася гэтак даспадобы зянькоўцам, што яны яе прыхапілі з сабой са Штатаў ці Канады. Спрасціць да сённяшняга варыянта маглі як самі «марыканцы»-гастарбайтары, так і ўжо тыя вяскоўцы, што пачулі лаянку з іх вуснаў.
Дутэнпуль
А гэтае запазычанне прыйшло да зянькоўцаў з… румынскай мовы.
Ужо пасля вайны, калі баба Гандзя была маладой дзеўкай, у іх калгас прыехалі чарнявыя хлопцы. Як іх сюды занесла, мая суседка не памятае, але ці мала тады вандравалі па Саюзе ўсялякія працоўныя моладзевыя брыгады?
Малдаўскія хлопцы ўсё паўтаралі выраз, які інтрыгаваў зянькоўскіх дзевак. Наслухаўшыся, тыя таксама сталі паўтараць «дутэнпу́ль». Малдаване смяяліся, пакуль адзін нарэшце не сказаў: «Няфайна дзяўчатам так казаць!» «А вам файна?» — бойка парыравалі дзяўчаты. «Нам, так!» — адказвалі тыя.
Моладзевыя жартачкі прайшлі, як і сам калгас з Савецкім Саюзам, а слова «дутэнпуль» баба Гандзя памятае дагэтуль, хоць актыўна не ўжывае. Як і ў выпадку з «кес моес», яна дакладна не ведае, што яно значыць.
Крыху не зразумеў маёй цікаўнасці і гугл-транслэйт. Затое знаёмая, якая доўга жыла ў Малдове, адразу пабачыла сугучча з вельмі грубым і абразлівым dute în pula (на малдаўскай кірыліцы: дуте ын пулэ). Па значэнні гэта падобна да расійскага пасылання на тры літары, з той розніцай, што тут пасылаюць у жаночы орган замест мужчынскага.
Лаянка — гэта тое, чаго мы слушна саромеемся. Але ў яе не адабраць адной уласцівасці: маючы вялікую эмацыйную выразнасць, яна лёгка запазычваецца і абжываецца на новым месцы. А пасля залягае ў глыбіню новай мовы, як чарапкі археалагічнай культуры.
Каментары